در سالهای اخیر، یکی از نگرانیهای جدی در حوزه مصرف مواد مخدر، ظهور مواد جدید و ترکیبات شیمیایی خطرناکی بوده که بهعنوان «مواد دستساز» یا «داروهای روانگردان نوظهور» شناخته میشوند. این مواد معمولاً عوارض شدید، ناگهانی و گاهی غیرقابلپیشبینی دارند. یکی از معروفترین و بحثبرانگیزترین آنها، مادهای به نام فلاکا است که توجه رسانهها، خانوادهها و مراکز درمان اعتیاد را به خود جلب کرده است.
شناخت این ماده، نحوه مصرف آن، علائم و عوارضی که ایجاد میکند و روشهای درمان، برای همه – بهویژه نوجوانان، خانوادهها و مشاوران – اهمیت زیادی دارد.
در این مقاله، قصد داریم به زبان ساده بررسی کنیم که فلاکا چیست، چطور مصرف میشود، چه تأثیراتی دارد و چگونه میتوان آن را ترک کرد. امیدواریم این مطلب بتواند گامی باشد برای افزایش آگاهی عمومی و تشویق افراد به دوری از مصرف این ماده خطرناک و حرکت بهسوی درمان و بهبودی.
ماده مخدر فلاکا چیست؟
فلاکا (Flakka) با نام شیمیایی α-پیریولیدینوپنتیوپنون یا بهاختصار α-PVP شناخته میشود. این ماده در دستهٔ کاتینونهای سنتتیک قرار دارد؛ یعنی مواد محرکی که در آزمایشگاه ساخته میشوند و ساختاری شبیه موادی مثل آمفتامین دارند.
فلاکا معمولاً به شکل پودر یا بلورهای سفید و صورتی در بازار سیاه عرضه میشود و به دلیل شباهت ظاهریاش به سنگریزه، با نام خیابانی «گراول» (Gravel) هم شناخته میشود.
طبق گزارشهای سازمان مبارزه با مواد مخدر آمریکا (DEA) و مراکز ترک اعتیاد معتبر مثل American Addiction Centers، فلاکا شباهت زیادی به دستهای از مواد به نام «مخدر نمک حمام» (Bath Salts) دارد (نوعی ماده محرک صنعتی پرخطر)، اما قدرت تحریککنندگی و عوارض آن معمولاً شدیدتر و غیرقابلپیشبینیتر است.
منشأ و تاریخچه فلاکا
فلاکا یک ترکیب کاملاً مصنوعی است و هیچ منبع طبیعی مانند گیاه یا قارچ برای آن وجود ندارد. این ماده در آزمایشگاهها سنتز میشود و به همین دلیل ترکیب شیمیایی آن میتواند در هر بار تولید متفاوت باشد.
اولین کشف و استفاده فلاکا در دهه ۱۹۶۰ میلادی توسط شیمیدانان اروپایی سنتز شد، اما تا سالهای ۲۰۱۰ چندان شناختهشده نبود. از اوایل دهه ۲۰۱۰ در ایالات متحده و برخی کشورهای آسیایی مصرف آن رواج پیدا کرد و به دلیل عوارض شدید جسمی و روانی بهسرعت در رسانهها مطرح شد.
بیشترین گزارشها درباره مصرف فلاکا مربوط به ایالات متحده، بهویژه ایالت فلوریدا است، جایی که به دلیل قیمت پایین و دسترسی آسان، در محافل جوانان شیوع یافت. بااینحال، بهمرور در سایر نقاط جهان هم گزارشهایی از مصرف آن دیده شد.
ترکیبات شیمیایی فلاکا
مادهٔ اصلی تشکیلدهنده فلاکا همان α-PVP است. از نظر علمی، این ترکیب به محرکهایی مثل آمفتامین (مادهای که باعث افزایش انرژی و هوشیاری میشود) و MDPV (یکی دیگر از محرکهای شیمیایی) شباهت دارد.
نحوه اثرگذاری بر مغز و سیستم عصبی
فلاکا روی انتقالدهندههای عصبی (مواد شیمیایی در مغز که پیامهای عصبی را منتقل میکنند) بهویژه دوپامین و نورآدرنالین اثر میگذارد. این ماده جلوی بازجذب آنها را میگیرد؛ یعنی اجازه نمیدهد بعد از آزادشدن، دوباره جمعآوری شوند.
در نتیجه، مقدار زیادی از این مواد در مغز باقی میماند و باعث تحریک بیش از حد سیستم عصبی میشود.
روشهای مصرف فلاکا
یکی از ویژگیهای خطرناک فلاکا این است که میتوان آن را از راههای مختلف مصرف کرد. همین تنوع باعث میشود شدت و مدت اثر آن در هر فرد متفاوت باشد. در ادامه رایجترین روشهای مصرف را مرور میکنیم:
- کشیدن یا استنشاق بخار (استفاده در دستگاههای الکترونیکی)
در این روش بلورهای فلاکا داخل دستگاههایی شبیه ویپ یا تبخیرکننده قرار میگیرد و پس از حرارت دیدن، بخار آن استنشاق میشود. اثر آن تقریباً فوری است و تنها چند دقیقه بعد ظاهر میشود. مدتزمان اثر معمولاً ۳ تا ۴ ساعت است، اما در برخی افراد بیخوابی و بیقراری تا چندین ساعت ادامه دارد. - بوکردن پودر (اسنیف کردن)
مصرفکننده پودر فلاکا را از طریق بینی بالا میکشد؛ روشی که شباهت زیادی به مصرف کوکائین دارد. این روش حدود ۵ تا ۱۰ دقیقه بعد اثر خود را نشان میدهد. مدت اثر آن معمولاً ۳ تا ۵ ساعت است و به دلیل آسیب به مخاط بینی، میتواند مشکلات تنفسی و عفونت ایجاد کند. - خوردن (Oral Ingestion)
گاهی پودر فلاکا داخل کپسول قرار میگیرد یا با غذا و نوشیدنی مخلوط میشود. در این حالت اثرگذاری دیرتر شروع میشود و فرد پس از ۱۵ تا ۳۰ دقیقه نشانههای آن را احساس میکند. اثر این روش بین ۴ تا ۶ ساعت ماندگار است، اما به دلیل جذب کندتر، شدت آن نسبت به روشهای دیگر کمتر است. - تزریق (Intravenous Use)
در این روش خطرناک، فلاکا در مایع حل شده و به طور مستقیم به رگ تزریق میشود. اثرات آن تنها ۱ تا ۲ دقیقه بعد آغاز میشود و شدت بالایی دارد. اگرچه مدت اثر حدود ۳ تا ۴ ساعت است، اما عوارض روانی و جسمی آن مثل توهم، تپش قلب و پرخاشگری میتواند بسیار طولانیتر باقی بماند.
عوارض مصرف فلاکا
مصرف فلاکا اثرات بسیار شدید و گاه غیرقابلپیشبینی بر بدن و روان دارد. این ماده محرک میتواند همزمان روی قلب، کلیه، عضلات و مغز تأثیر بگذارد و مشکلات جدی ایجاد کند.
ازیکطرف، عوارض جسمی مانند افزایش ضربان قلب، فشارخون بالا و آسیب به کلیهها شایع هستند و از طرف دیگر، عوارض روانی همچون توهم، پارانویا و رفتارهای پرخاشگرانه میتواند زندگی فرد و اطرافیانش را به خطر بیندازد. در موارد مصرف زیاد یا اوردوز، احتمال ایست قلبی، کما و حتی مرگ وجود دارد. به همین دلیل فلاکا یکی از خطرناکترین مواد محرک مصنوعی شناخته میشود. در ادامه درباره این عوارض بیشتر میخوانید:
عوارض کوتاهمدت مصرف فلاکا
- افزایش ضربان قلب و فشارخون: خیلی زود بعد از مصرف، قلب شروع به تند زدن میکند و فشارخون بالا میرود. فرد ممکن است تپش قلب، سرگیجه یا درد قفسه سینه احساس کند.
- بالارفتن شدید دمای بدن (هیپرترمیا): بدن مثل تب شدید داغ میشود و این حالت در چند ساعت اول میتواند خطرناک باشد.
- توهم و هذیان: فرد چیزهایی را میبیند یا میشنود که وجود ندارند و افکار غیرمنطقی پیدا میکند.
- پارانویا (احساس تعقیب): فرد دچار ترس شدید و احساس تحت تعقیب بودن میشود.
- پرخاشگری و خشونت: مصرفکننده ممکن است به طور ناگهانی رفتاری تهاجمی و غیرقابلپیشبینی نشان دهد.
- اضطراب و بیقراری شدید (آگیتاسیون): فرد آرام و قرار ندارد، تمرکزش به هم میریزد و دچار دلهره شدید میشود.
- مشکلات گوارشی: تهوع، درد شکم یا بیاشتهایی از همان ساعات اول بروز میکند.
- اوردوز (مصرف بیش از حد): در همان دقایق یا ساعات اول ممکن است با افزایش دمای شدید بدن، تشنج، ایست قلبی، کما یا حتی مرگ همراه شود.
عوارض بلندمدت مصرف فلاکا
- تجزیه عضلات (رابدومیولیز): مصرف مداوم فشار زیادی به عضلات وارد میکند و بهمرور سلولهای عضلانی میشکنند؛ علامت آن میتواند درد مداوم عضلانی یا ادرار تیره باشد.
- آسیب کلیوی: در اثر مصرف طولانی، کلیهها کمکم دچار نارسایی میشوند و توان دفع مواد زائد بدن را از دست میدهند.
- اختلال در عملکرد قلب: در مصرف مزمن، ضربان قلب نامنظم (آریتمی)، ضعیفشدن عضله قلب (کاردیومیوپاتی) و حتی سکته قلبی رخ میدهد.
- کاهش خونرسانی به اندامها: اگر مصرف ادامه پیدا کند، اندامهای حیاتی خون کافی دریافت نمیکنند و کارکردشان مختل میشود.
- عوارض پوستی شدید: در موارد نادر، مصرف طولانی میتواند واکنشهای پوستی خطرناک مثل سندرم استفنز – جانسون ایجاد کند.
- بیخوابی مزمن و تغییرات خلقی: فرد بهمرور دچار بیخوابی طولانی، تحریکپذیری و نوسانات روحی میشود.
- احساس جداشدن از واقعیت (دیسریالیزاسیون): مصرف مداوم میتواند باعث احساس مداوم جدایی از خود یا محیط اطراف شود.
- روانپریشی طولانیمدت: حتی بعد از قطع مصرف هم علائمی مثل توهم و هذیان در بعضی افراد باقی میماند.
- وابستگی روانی و ناتوانی در ترک: فرد به فلاکا وابسته میشود و میل شدید برای مصرف دوباره دارد، حتی اگر بداند که برای سلامتیاش مخرب است.
- ازکارافتادن چند اندام: مصرف مداوم و شدید ممکن است در نهایت به نارسایی همزمان چند عضو بدن منجر شود.
علائم اعتیاد به فلاکا
اعتیاد به فلاکا تنها به تغییرات جسمی محدود نمیشود، بلکه مجموعهای از نشانههای روانی و رفتاری را هم شامل میشود. فردی که به این ماده وابسته میشود، معمولاً تغییرات شدیدی در خواب، وزن، خلقوخو و رفتار اجتماعی نشان میدهد.
از بیخوابی و کاهش وزن گرفته تا توهم، اضطراب شدید و رفتارهای پرخطر، همگی میتوانند زنگ خطری برای وابستگی باشند. در ادامه، مهمترین علائم جسمی، روانی و رفتاری اعتیاد به فلاکا را مرور میکنیم.
علائم جسمی اعتیاد به فلاکا
- تغییرات قابلتوجه در وضعیت خواب (بیخوابی یا خواب ناکافی)
- کاهش وزن ناگهانی (به دلیل بیاشتهایی یا فعالیت زیاد)
- لرزش، تعرق بیش از حد
- تپش قلب، فشارخون بالا یا نامنظمی در ضربان
- ضعف عضلانی، درد عضلات
- علائم نارسایی کلیوی یا مشکلات مثانه
- کاهش انرژی عمومی، خستگی مزمن
علائم روانی بارز اعتیاد به فلاکا
- هذیان، توهم دیداری یا شنیداری
- پارانویا، احساس تحت تعقیب بودن
- اضطراب شدید، بیثباتی روانی
- تغییرات خلقی ناگهانی (عصبانیت، افسردگی، تحریکپذیری)
- دشواری تمرکز، بیثباتی ذهنی
- ولع شدید برای مصرف (Craving)
- اختلالات خواب و بیداری ذهنی
علائم رفتاری اعتیاد به مخدر فلاکا
- افزایش میزان مصرف بهتدریج (افزایش دوز یا تعداد دفعات)
- تلاشهای ناموفق برای کنترل یا کاهش مصرف
- صرف زمان زیاد برای تهیه، مصرف یا بازیابی اثرات ماده
- ترک فعالیتهای اجتماعی، تحصیلی یا شغلی بهخاطر مصرف
- ادامه مصرف با وجود آگاهی از عوارض
- رفتارهای مخاطرهآمیز یا پرخطر (رانندگی در حالت مصرف، رفتار خشونتآمیز و غیرمترقبه)
- دروغگویی یا پنهانکاری درباره مصرف
- تغییر در دایره دوستان یا روابط، انزوا
بر اساس گزارش سازمان مبارزه با مواد مخدر آمریکا، مصرف فلاکا میتواند موجب بروز حالتی به نام «هیجان دلیریوم» شود. این حالت با نشانههایی مانند توهم شدید، اضطراب، رفتارهای خشونتآمیز و پرخاشگرانه همراه است و در موارد حاد میتواند جان فرد را به خطر بیندازد.
روشهای ترک فلاکا
ترک فلاکا نیازمند برنامهای تخصصی و چندمرحلهای است. یکی از رویکردها کاهش تدریجی دوز یا همان ترک تدریجی است که به فرد کمک میکند بدن و روانش بهآرامی از وابستگی شدید فاصله بگیرد. در کنار آن، دارودرمانی میتواند برای کنترل علائم ترک مانند اضطراب، بیخوابی یا افسردگی مورداستفاده قرار گیرد.
بخش مهم دیگر، رواندرمانی است که شامل روشهای علمی مانند رفتاردرمانی شناختی (CBT) برای اصلاح الگوهای فکری و رفتاری، گروهدرمانی برای تقویت حس حمایت اجتماعی و خانوادهدرمانی برای بازسازی روابط و حمایت اطرافیان است.
همچنین، روشهای نوین مانند نوروفیدبک و بیوفیدبک (ابزارهایی برای آموزش مغز و کنترل واکنشهای بدن) و تحریک مغناطیسی مغز (TMS، روشی غیرتهاجمی برای بهبود عملکرد مغز) میتوانند در کاهش میل به مصرف و درمان مشکلات روانی ناشی از فلاکا مؤثر باشند.
در این مسیر، انتخاب یک مرکز تخصصی نقش کلیدی دارد. مجهزترین مرکز ترک اعتیاد تهران یعنی کلینیک ترک اعتیاد طلوعی دیگر با بهرهگیری از پزشکان، روانپزشکان و درمانگران حرفهای، مجموعهای کامل از این روشها را در محیطی امن و محرمانه ارائه میدهد.
اگر شما یا یکی از عزیزانتان با اعتیاد به فلاکا دستوپنجه نرم میکنید، همین امروز برای مشاوره اولیه رایگان با کلینیک طلوعی دیگر تماس بگیرید و قدم اول را برای بازگشت به زندگی سالم بردارید.
جمعبندی
فلاکا یکی از خطرناکترین محرکهای مصنوعی است که به دلیل ساختار شیمیایی پیچیده و اثرات غیرقابلپیشبینیاش، بهسرعت میتواند فرد را دچار وابستگی شدید کند. این ماده علاوه بر تخریب جسمانی مانند آسیب قلب و کلیه، اثرات روانی مخربی همچون توهم، پرخاشگری و روانپریشی طولانیمدت دارد.
مصرف فلاکا حتی در دفعات کم، میتواند منجر به اوردوز و تهدید جدی جان شود. شناخت علائم مصرف و اعتیاد به این ماده و آگاهی از روشهای علمی ترک، اولین گام برای بازگشت به زندگی سالم است.
مراکزی مانند کلینیک ترک اعتیاد طلوعی دیگر با ارائه درمانهای دارویی، رواندرمانی و روشهای نوین، میتوانند مسیر امن و مطمئنی برای درمان فراهم کنند.
سوالات متداول
- آیا مصرف کوتاهمدت فلاکا هم امکان ایجاد وابستگی دارد؟
بله. حتی اگر فرد فقط چند بار فلاکا را مصرف کند، ممکن است دچار وسوسه شدید برای تکرار آن شود. این ماده بهسرعت روی مغز اثر میگذارد و تغییراتی ایجاد میکند که میل به مصرف دوباره را بالا میبرد. البته شدت وابستگی به مقدار مصرف، دفعات استفاده و شرایط جسمی و روانی هر فرد بستگی دارد، اما در کل خطر وابستگی حتی در کوتاهمدت هم وجود دارد. - اثر فلاکا چقدر طول میکشد؟
بسته به روش مصرف، اثر آن معمولاً در چند دقیقه آغاز میشود و ۳ تا ۶ ساعت ادامه دارد. بااینحال، عوارض روانی مثل بیخوابی یا اضطراب میتواند تا ساعتها یا حتی روزها باقی بماند. - آیا آزمایش معمولی مواد مخدر، فلاکا را تشخیص میدهد؟
خیر، فلاکا و سایر ترکیبات سنتتیک کتینون معمولاً در آزمایشهای معمولی مواد مخدر شناسایی نمیشوند و نیاز به روشهای پیشرفته (کروماتوگرافی گازی، طیفسنجی جرمی و غیره) وجود دارد.
