یک روز معمولی را تصور کنید، شما از خواب بیدار میشوید، اما احساس میکنید که حال و هوای خوبی ندارید و احساس غم، اضطراب یا خشم میکنید و نمیتوانید تمرکز کنید یا کارهای روزمرهتان را انجام دهید، آیا تا به حال چنین احساسی داشتهاید؟ در این شرایط انواع داروی اعصاب میتوانند کمک کنند و نقش مهمی در بهبود کیفیت زندگی ما ایفا کنند.
داروهای اعصاب، داروهایی هستند که برای درمان اختلالات روانی، مانند افسردگی، اضطراب، اسکیزوفرنی و اختلال دوقطبی استفاده میشوند. این داروها با تأثیر بر فعالیت مغز، به بهبود علائم این اختلالات کمک میکنند.
انواع مختلفی از داروهای اعصاب وجود دارد که هر کدام از آنها برای درمان یک یا چند اختلال روانی خاص استفاده میشوند.
در این مطلب از کلینیک تخصصی ترک اعتیاد طلوعی دیگر، به بررسی انواع مختلف داروهای اعصاب و نحوه عملکرد آنها میپردازیم.
داروی اعصاب چیست؟
انواع داروی اعصاب یا روانپزشکی، گروهی از داروها هستند که برای درمان اختلالات روانی و عصبی استفاده میشوند. این داروها بر روی عملکرد مغز و اعصاب تأثیر میگذارند و به بهبود علائم بیماریهای روانی مانند افسردگی، اضطراب، اسکیزوفرنی، اختلال دوقطبی و … کمک میکنند.
داروهای اعصاب به روشهای مختلفی عمل میکنند، اما هدف آنها معمولاً تغییر عملکرد انتقالدهندههای عصبی است.
انتقالدهندههای عصبی مواد شیمیایی هستند که پیامها را بین سلولهای عصبی منتقل میکنند. اختلال در عملکرد انتقالدهندههای عصبی میتواند منجر به بروز اختلالات روانی شود.
انواع داروی اعصاب
انواع داروهای اعصاب را میتوان بر اساس مکانیسم اثر، گروهبندی کرد. رایجترین انواع داروهای اعصاب عبارتند از:
۱. داروهای ضدافسردگی
داروهای ضدافسردگی یکی از شایعترین داروهایی هستند که در سراسر جهان تجویز میشوند. این داروها برای درمان افسردگی، اختلالات اضطرابی، اختلالات خوردن و اختلالات خواب استفاده میشوند.
این داروها با افزایش سطح انتقالدهندههای عصبی مانند سروتونین، نوراپینفرین و دوپامین در مغز، به بهبود علائم بیماریها کمک میکنند.
عملکرد داروهای ضدافسردگی
داروهای ضدافسردگی با افزایش سطح انتقالدهندههای عصبی مانند سروتونین، نوراپینفرین و دوپامین در مغز، به بهبود علائم بیماریها کمک میکنند. این انتقالدهندههای عصبی نقش مهمی در تنظیم خلق و خو، اضطراب، اشتها و خواب دارند.
انواع داروهای ضدافسردگی
داروهای ضدافسردگی در پنج گروه اصلی طبقهبندی میشوند:
- مهارکنندههای بازجذب سروتونین (SSRI): این گروه از داروها رایجترین نوع داروهای ضدافسردگی هستند. SSRIها با مسدود کردن بازجذب سروتونین در مغز، باعث افزایش سطح این انتقالدهنده عصبی میشوند.
- مهارکنندههای بازجذب سروتونین و نوراپینفرین (SNRI): SNRIها علاوه بر سروتونین، بر نوراپینفرین نیز تأثیر میگذارند.
- مهارکنندههای مونوآمین اکسیداز (MAOI): MAOIها با مهار آنزیم مونوآمین اکسیداز، از تجزیه سروتونین، نوراپینفرین و دوپامین جلوگیری میکنند.
- داروهای ضدافسردگی سه حلقهای (TCA): TCAها با مکانیسمهای مختلفی بر انتقالدهندههای عصبی تأثیر میگذارند.
- داروهای ضدافسردگی چهار حلقهای (TeCA): TeCAها شبیه به TCAها هستند، اما عوارض جانبی کمتری دارند.
عوارض جانبی داروهای ضدافسردگی
داروهای ضدافسردگی معمولاً عوارض جانبی خفیفی دارند که با گذشت زمان بهبود مییابند. برخی از عوارض جانبی شایع داروهای ضدافسردگی عبارتند از:
- تهوع
- استفراغ
- اسهال
- بیخوابی
- خستگی
- کاهش میل جنسی
در برخی موارد، داروهای ضدافسردگی میتوانند عوارض جانبی جدیتری نیز ایجاد کنند، مانند:
- تغییرات خلقی
- افکار خودکشی
- اضطراب
- اختلالات خواب
- مشکلات جنسی
- مشکلات گوارشی
- اختلالات کبدی
- اختلالات خونی
۲. داروهای ضداضطراب
یکی از انواع داروی اعصاب، داروهای ضداضطراب است که برای درمان اختلالات اضطرابی مانند اضطراب عمومی، اختلال اضطراب فراگیر، اختلال اضطراب اجتماعی، اختلال پانیک و اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) استفاده میشوند. این داروها با کاهش فعالیت سیستم عصبی مرکزی، به بهبود علائم اضطراب کمک میکنند.
یکی از انواع داروی اعصاب داروهای ضداضطراب است.
داروهای ضداضطراب به دو دسته اصلی تقسیم میشوند:
- بنزودیازپینها که سریعالاثرترین داروهای ضداضطراب هستند و برای درمان علائم اضطراب حاد مانند حمله پانیک استفاده میشوند. این داروها شامل داروهایی مانند دیازپام، اگزازپام، آلپرازولام (زاناکس)، کلونوپین (کلونازپام) و لورازپام (آتیوان) هستند.
- غیر بنزودیازپینها که زمان شروع اثر آنها طولانیتر از بنزودیازپینها است، اما عوارض جانبی کمتری دارند. این داروها شامل داروهایی مانند بوپروپیون (ولبوترین)، کلونیدین (کاتان)، میرتازاپین (رازاپام) و گوانفاسین (گوبا) هستند.
عملکرد داروهای ضداضطراب
داروهای ضداضطراب با افزایش فعالیت گیرندههای گابا در مغز، به کاهش فعالیت سیستم عصبی مرکزی کمک میکنند. گابا یک انتقالدهنده عصبی مهاری است که به کاهش اضطراب و آرامش کمک میکند.
عوارض جانبی داروهای ضداضطراب
عوارض جانبی شایع داروهای ضداضطراب عبارتند از:
- خوابآلودگی
- سرگیجه
- تهوع
- ضعف
- اختلال در حافظه و تمرکز
نشانههای جدیتر داروهای ضداضطراب عبارتند از:
- وابستگی
- سوءمصرف
- افسردگی
- افکار خودکشی
۳. داروهای تنظیمکننده خلق
داروهای تنظیمکننده خلق گروهی از داروها هستند که برای درمان اختلالات خلقی، به ویژه اختلال دوقطبی، استفاده میشوند. این داروها با کمک به تنظیم سطح مواد شیمیایی مغز که بر خلق و خو تأثیر میگذارند، به بهبود علائم اختلال دوقطبی مانند دورههای افسردگی، دورههای شیدایی و دورههای مختلط کمک میکنند.
انواع داروهای تنظیمکننده خلق
داروهای تنظیمکننده خلق به دو دسته اصلی تقسیم میشوند:
- لیتیوم: لیتیوم یک داروی قدیمی و مؤثر برای درمان اختلال دوقطبی است. این دارو با کمک به تنظیم سطح سدیم و پتاسیم در مغز، به بهبود علائم اختلال دوقطبی کمک میکند.
- ضد تشنجها مانند والپروات، لاموتریژین و کاربامازپین: برخی از ضد تشنجها نیز برای درمان اختلال دوقطبی استفاده میشوند. این داروها با کمک به تنظیم سطح مواد شیمیایی مغز مانند گابا و دوپامین، به بهبود علائم اختلال دوقطبی کمک میکنند.
نحوه عملکرد داروهای تنظیمکننده خلق
مکانیسم دقیق عملکرد داروهای تنظیمکننده خلق هنوز به طور کامل مشخص نشده است. با این حال، تصور میشود که این داروها با تأثیر بر انتقال دهندههای عصبی، مانند سروتونین، دوپامین و نوراپی نفرین، بر خلق و خو تأثیر میگذارند.
عوارض جانبی داروهای تنظیمکننده خلق
داروهای تنظیمکننده خلق مانند هر داروی دیگری ممکن است عوارض جانبی داشته باشند. برخی از عوارض شایع این داروها عبارتند از:
- لرزش
- افزایش وزن
- خشکی دهان
- مشکلات گوارشی
- تاری دید
در برخی موارد، داروهای تنظیمکننده خلق ممکن است عوارض جانبی جدیتری نیز ایجاد کنند. بهعنوانمثال، لیتیوم ممکن است باعث آسیب کلیه یا عصب شود؛ بنابراین، مهم است که قبل از شروع مصرف هر داروی تنظیمکننده خلق، با پزشک خود در مورد خطرات و مزایای آن صحبت کنید.
۴. یکی از انواع داروی اعصاب داروهای ضد روانپریشی است.
داروهای ضد روانپریشی یا آنتیسایکوتیکها دستهای از داروها هستند که برای درمان اختلالات روانی مانند اسکیزوفرنی، اختلال دوقطبی، اختلالات خلقی و اختلالات اضطرابی استفاده میشوند.
این داروها با تأثیر بر فعالیت انتقالدهندههای عصبی در مغز، علائم روانپریشی مانند توهم، هذیان، تحریکپذیری و افکار پارانوئید را کاهش میدهند.
انواع داروهای ضد روانپریشی
داروهای ضد روانپریشی را میتوان به دو دسته کلی تقسیم کرد:
- داروهای ضد روانپریشی تیپیکال
- داروهای ضد روانپریشی آتیپیکال
داروهای ضد روانپریشی تیپیکال و عملکرد آن
این انواع داروی اعصاب، اولین گروهی از داروهای ضد روانپریشی بودند که در دهه ۱۹۵۰ معرفی شدند. این داروها با مهار گیرندههای دوپامینی در مغز، علائم روانپریشی را کاهش میدهند.
با این حال، داروهای ضد روانپریشی تیپیکال عوارض جانبی زیادی مانند لرزش، خشکی دهان، افزایش وزن و دیسکینزی دیررس دارند.
داروهای ضد روانپریشی آتیپیکال و عملکرد آن
داروهای ضد روانپریشی آتیپیکال در دهه ۱۹۹۰ معرفی شدند. این داروها با تأثیر بر گیرندههای دوپامینی، سروتونین و سایر انتقالدهندههای عصبی، علائم روانپریشی را کاهش میدهند.
داروهای ضد روانپریشی آتیپیکال که جز انواع داروی اعصاب هستند، عوارض جانبی کمتری نسبت به داروهای ضد روانپریشی تیپیکال دارند، اما ممکن است خطر بروز عوارض جانبی جدیتری مانند دیابت و چاقی را افزایش دهند.
عوارض جانبی داروهای ضد روانپریشی
داروهای ضد روانپریشی ممکن است عوارض جانبی مختلفی داشته باشند. از جمله عوارض جانبی شایع این داروها میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- خوابآلودگی
- گیجی
- خشکی دهان
- افزایش وزن
- تاری دید
- یبوست
- لرزش
در برخی موارد، داروهای ضد روانپریشی ممکن است عوارض جانبی جدیتری مانند نشانگان نورولپتیک بدخیم (NMS) یا سندرم پای بیقرار (RLS) ایجاد کنند.
۵. داروهای محرک
داروهای محرک، دستهای از انواع داروی اعصاب هستند که با افزایش فعالیت سیستم عصبی مرکزی عمل میکنند. این داروها برای درمان اختلال کمتوجهی و بیشفعالی (ADHD)، اختلال خواب و سایر اختلالات استفاده میشوند.
انواع داروهای محرک
داروهای محرک به دو دسته اصلی تقسیم میشوند:
- کوتاه اثر که تأثیر خود را ظرف چند ساعت نشان میدهند و معمولاً دو بار در روز مصرف میشوند.
- طولانی اثر که تأثیر خود را تا ۱۲ ساعت حفظ میکنند و معمولاً یک بار در روز مصرف میشوند.
عملکرد اثر داروهای محرک
داروهای محرک با افزایش سطح دوپامین و نوراپی نفرین در مغز عمل میکنند. دوپامین و نوراپی نفرین دو عصبرسان هستند که در کنترل توجه، تمرکز، رفتار و سایر عملکردهای شناختی نقش دارند.
عوارض جانبی داروهای محرک
داروهای محرک میتوانند عوارض جانبی خفیف تا شدید ایجاد کنند. برخی از عوارض جانبی خفیف این داروها عبارتند از:
- بیخوابی
- کاهش اشتها
- سردرد
- حالت تهوع
برخی از عوارض جانبی شدید این داروها عبارتند از:
- افزایش فشار خون
- افزایش ضربان قلب
- اضطراب
- افسردگی
- سوءمصرف
جمع بندی
انواع داروی اعصاب معمولاً در کنار سایر درمانها مانند رواندرمانی یا مشاوره استفاده میشوند. این داروها میتوانند به کاهش علائم اختلالات روانی کمک کنند و کیفیت زندگی فرد را بهبود بخشند.
با این حال، مصرف داروهای اعصاب بدون تجویز پزشک میتواند خطرناک باشد. این داروها ممکن است عوارض جانبی جدی داشته باشند و در صورت مصرف نادرست، میتوانند باعث تشدید اختلال روانی شوند.
بنابراین، در صورت ابتلا به اختلال روانی، حتماً به پزشک مراجعه کنید تا بهترین درمان را برای شما تجویز کند.
امیدوارم این مقاله برای شما مفید بوده باشد.