این روزها در دنیای صنعتی که در آن زندگی می‌کنیم، داشتن استرس و اضطراب و استفاده از انواع داروی آرامبخش گویا برای افراد زیادی اجتناب‌ناپذیر بوده و جزء جدایی‌ناپذیر زندگی آن‌هاست. انواع داروی آرامبخش میتواند به افراد کمک کند تا با شرایط استرس‌زا و اضطرابی که در زندگی روزمره با آنها مواجه هستند، بهتر مقابله کنند و از آرامش نسبی لذت ببرند. این قرص‌ها اغلب توسط پزشکان به‌عنوان درمان کمکی برای مواردی مانند اضطراب، اختلالات خواب، تشنج‌ها و حتی اختلالات افسردگی تجویز میشوند.
داروهای آرامبخش یا ضداضطراب، در واقع دسته‌ای از داروهایی هستند که برای کاهش اضطراب، ترس، نگرانی و تنش عصبی مصرف میشوند. این داروها معمولاً برای درمان اختلالات اضطرابی مانند اختلال اضطراب عمومی، اختلال اضطراب اجتماعی، اختلال استرس پس از سانحه و اختلال وسواس فکری – عملی به کار می‌روند.
در مطلب قبل درباره اینکه داروی آرامبخش چیست؟ و موارد مصرف و عوارض آن صحبت کردیم. در ادامه این مطلب از کلینیک طلوعی دیگر، بهترین مرکز ترک اعتیاد تهران به انواع داروی آرامبخش و کاربردهای آن می‌پردازیم.
انواع داروی آرامبخش
داروهای آرامبخش به دسته‌ای از داروها گفته می‌شود که اثرات آرامش‌بخش و تسکین‌دهنده بر سیستم عصبی مرکزی دارند. این داروها برای درمان طیف وسیعی از اختلالات عصبی و روانی مانند اضطراب، استرس، بیخوابی، تشنج و اختلالات حرکتی استفاده میشوند.
داروهای آرامبخش با تغییر برخی ارتباطات عصبی در سیستم عصبی مرکزی به مغز نقش آرامبخش را دارند. آنها با کاهش سرعت فعالیت مغز، بدن را آرام میکنند. افراد از این داروها و قرص آرامبخش اعصاب برای کمک به آرام‌شدن، احساس آرامش بیشتر و خواب بهتر استفاده میکنند.
داروهای آرامبخش و داروهای ضد استرس را به‌نوعی می‌توان دودسته متفاوت از داروها دانست. داروهای آرامبخش به‌طورکلی برای کاهش تحریک و تسکین عصبی استفاده میشوند.
درحالی‌که داروهای ضد استرس برای کاهش علائم استرس و اضطراب مورد استفاده قرار می‌گیرند. در واقع، داروهای ضد استرس می‌توانند به‌عنوان یک زیرمجموعه از داروهای آرامبخش در نظر گرفته شوند.
بنابراین، تفاوت اصلی بین داروهای آرامبخش و داروهای ضد استرس در کاربرد آن‌هاست. داروهای آرامبخش برای کاهش تحریک و تسکین عصبی استفاده میشوند، درحالی‌که داروهای ضد استرس برای کاهش علائم استرس و اضطراب مورد استفاده قرار می‌گیرند.
داروهای آرامبخش یا داروهای ضداضطراب از دسته‌های مختلفی تشکیل شده‌اند که هر یک ویژگی‌ها و اثرات خاص خود را دارند. داروهای آرامبخش متنوعی وجود دارد که به طور عمده بر اساس ترکیب شیمیایی و مکانیسم عمل آنها به دسته‌بندی میشوند.
البته بر اساس موارد دیگری مانند کاربردشان مثلاً برای اضطراب، بیخوابی و… نیز آنها را دسته‌بندی میکنند؛ انواع داروهای آرامبخش عبارت‌اند از:
بنزودیازپینها
رایج‌ترین نوع داروهای آرامبخش هستند که با اثر بر گیرنده‌های گابا (GABA) در مغز باعث کاهش تحریک‌پذیری میشوند و با کاهش تحریک‌پذیری نورون‌ها، اثرات آرامبخش و تسکین‌دهنده دارند. بنزودیازپینها برای درمان اضطراب، استرس، بیخوابی، تشنج و اختلالات خواب استفاده میشوند. بنزودیازپینها معمولاً به‌صورت خوراکی مصرف میشوند و می‌توانند اثرات جانبی مانند خواب‌آلودگی، خستگی و کاهش توجه را داشته باشند.
این دسته شامل داروهای مانند دیازپام، آلپرازولام، لارازپام و کلونازپام است. آرامبخش خوبی هستند و استفاده‌های شایع آنها شامل کنترل اضطراب، خواب آرام، تشنجات، بیخوابی و تشنجات می‌شود.
داروهایی که در دسته بنزودیازپینها قرار می‌گیرند، خود در سه گروه به شرح موارد زیر دسته‌بندی میشوند:
- داروهای کوتاه اثر
- داروهای متوسط اثر
- داروهای بلند اثر
ضدافسردگی‌ها (Antidepressants)
از دیگر انواع داروی آرامبخش، داروهای ضدافسردگی است، این دسته از داروها برای درمان اختلالات اضطرابی و افسردگی استفاده میشوند. آنتی‌دپرسانت‌ها معمولاً به‌صورت خوراکی مصرف میشوند و می‌توانند اثرات جانبی مانند خشکی دهان، تاری دید و تپش قلب را داشته باشند.
این داروها برای درمان اختلالات اضطرابی مانند اختلال اضطراب فراگیر (GAD) و اختلال اضطراب اجتماعی (SAD) استفاده میشوند.
برخی از داروهای ضدافسردگی مانند گروه‌ها:
- مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs): مانند فلوکستین، سرترالین و پاروکستین که اثرات آرامبخش و ضداضطراب دارند.
- مهارکننده‌های بازجذب سروتونین و نوراپی‌نفرین (SNRIs): مانند ونلافاکسین و دولوکستین.
بتابلاکرها (Beta-Blockers) داروهای آرام‌کننده اعصاب
این دسته از داروها برای کاهش علائم فیزیولوژیکی اضطراب مانند تپش قلب، عرق‌کردن و لرزش استفاده میشوند. بتابلوکرها معمولاً به‌صورت خوراکی مصرف میشوند و می‌توانند اثرات جانبی مانند خستگی، سردرد و افزایش وزن را داشته باشند.
آنها با مسدودکردن اثرات اپی‌نفرین، محرکی که بدن به طور طبیعی تولید می‌کند، به کاهش ضربان قلب و فشارخون شما کمک می‌کند. بتابلاکرها می‌توانند به کنترل لرزش، تعریق و سایر علائم فیزیکی اضطراب کمک کنند. زمانی که برای اضطراب استفاده میشوند، ممکن است برای کوتاه‌مدت تجویز شوند. عوارض جانبی رایج آنها شامل از افزایش وزن، خستگی و سردی دست‌وپا بوده و در صورت ابتلا به آسم یا دیابت، مصرف بتابلاکرها توصیه نمی‌شود.
چند مسدودکننده بتا عبارت‌اند از:
- Sectral (acebutolol)
- Tenormin (اتنولول)
- Inderal LA (پروپرانولول)
باربیتورات‌ها (Barbiturates)
داروهای قدیمی‌تری هستند که اثرات آرامبخش و خواب‌آوری قوی‌تری نسبت به بنزودیازپینها دارند. این داروها امروزه به‌ندرت استفاده میشوند؛ زیرا خطر مسمومیت و اعتیاد بالایی دارند.
باربیتورات‌ها گروهی از داروهای آرامبخش هستند که با اثر بر گیرنده‌های گابا در مغز باعث کاهش تحریک‌پذیری میشوند. باربیتورات‌ها می‌توانند باعث وابستگی جسمی و روانی، مسمومیت، اختلالات سیستم عصبی مرکزی، تغییرات خلقی، مشکلات تنفسی و اختلالات خواب شوند. مصرف آنها باید تحت نظارت دقیق پزشکی و در شرایط خاص انجام شود.
کاربرد:
- باربیتورات‌ها بیشتر برای درمان شرایط زیر استفاده میشوند:
- اضطراب: در موارد اضطراب شدید و مقاوم به درمان‌های دیگر ممکن است باربیتورات‌ها تجویز شوند.
- بیخوابی: برای کمک به خواب در افرادی که به سایر داروهای خواب‌آور پاسخ نمی‌دهند.
- تشنج: برای درمان اختلالات تشنجی (بهویژه در موارد شدید و مقاوم) استفاده میشوند.
- بیهوشی: در برخی از موارد، از باربیتورات‌ها برای ایجاد بیهوشی کوتاه‌مدت در عمل‌های جراحی استفاده می‌شود.
خواب‌آورهای غیر بنزودیازپین (Non-benzodiazepine hypnotics)
داروهای جدیدی هستند که اثرات آرامبخش و خواب‌آوری مشابه بنزودیازپینها دارند، اما خطر اعتیاد و وابستگی کمتری دارند. این داروها برای درمان بیخوابی استفاده میشوند. این داروها از نظر ساختار شیمیایی با بنزودیازپینها متفاوت هستند، اما اثرات مشابهی بر گیرنده‌های گابا (GABA) در مغز دارند که موجب کاهش فعالیت‌های عصبی و در نتیجه ایجاد احساس آرامش و خواب‌آوری می‌شود.
انواع خواب‌آورهای غیر بنزودیازپین
خواب‌آورهای غیر بنزودیازپین معمولاً به طور خوراکی مصرف میشوند و شامل داروهای زیر هستند:
- زولپیدم (Zolpidem)
- اسزوپیکلون (Eszopiclone)
- زالیپلون (Zaleplon)
مهارکننده‌های بازجذب سروتونین (SSRIs)
این دسته شامل داروهایی مانند فلوکستین، سرترالین و پاروکستین است. این داروها برای درمان افسردگی، اضطراب و برخی اختلالات روانی دیگر مورد استفاده قرار می‌گیرند. مهارکننده‌های بازجذب سروتونین (SSRIs) گروهی از داروهای ضدافسردگی هستند که به طور عمده برای درمان افسردگی، اضطراب، اختلالات اضطرابی و برخی دیگر از اختلالات روانی مورد استفاده قرار می‌گیرند. این داروها با افزایش میزان سروتونین در مغز عمل میکنند. سروتونین یک ناقل عصبی (نوروترانسمیتر) است که نقش کلیدی در تنظیم خلق‌وخو، خواب، اشتها و حافظه دارد. مهارکننده‌های بازجذب سروتونین با جلوگیری از بازجذب (اِبتال) سروتونین در سیناپس‌های عصبی، به افزایش سطح این ماده شیمیایی در مغز کمک میکنند که به نوبه خود به بهبود خلق‌وخو و کاهش اضطراب می‌انجامد.
کاربرد:
- درمان افسردگی (Major Depressive Disorder)
- درمان اختلال اضطراب عمومی (GAD)
- درمان اختلالات اضطرابی اجتماعی (SAD)
- درمان اختلال وسواس فکری – عملی (OCD)
- درمان اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)
- درمان اختلالات خوردن مانند بولیمیا
مهارکننده‌های بازجذب نوراپی‌نفرین (SNRIs)
این دسته شامل داروهایی مانند ونلافاکسین و دولوکستین است. این داروها برای درمان افسردگی، اضطراب و برخی اختلالات روانی دیگر مورد استفاده قرار می‌گیرند.
این داروها با تأثیر بر دو ناقل عصبی مهم در مغز یعنی سروتونین و نوراپی‌نفرین، موجب تنظیم بهتری این دو ماده شیمیایی در مغز میشوند. سروتونین و نوراپی‌نفرین نقش مهمی در تنظیم خلق‌وخو، اضطراب، تمرکز، و احساس کلی رفاه دارند. مهارکننده‌های بازجذب نوراپی‌نفرین با جلوگیری از بازجذب این دو ماده در نورون‌ها، باعث افزایش سطح آنها در فضای سیناپسی مغز و بهبود علائم افسردگی و اضطراب میشوند.
کاربرد:
- درمان افسردگی: مهارکننده‌های بازجذب نوراپی‌نفرین یکی از انتخاب‌های اصلی در درمان افسردگی اساسی (MDD) هستند. این داروها به تنظیم سطح سروتونین و نوراپی‌نفرین در مغز کمک کرده و علائم افسردگی از جمله احساس غمگینی، کاهش انرژی، و فقدان علاقه به فعالیت‌های روزانه را کاهش می‌دهند.
- درمان اضطراب: این داروها همچنین در درمان اختلالات اضطرابی مانند اختلال اضطراب عمومی (GAD) و اختلال اضطراب اجتماعی (SAD) مؤثر هستند. SNRIs با کمک به افزایش سطح نوراپی‌نفرین و سروتونین در مغز، می‌توانند اضطراب و نگرانی‌های مداوم فرد را کاهش دهند.
- درمان اختلال استرس پس از سانحه (PTSD): SNRIs مانند دولوکستین می‌توانند برای درمان علائم PTSD مؤثر باشند، از جمله کاهش افکار اضطراب‌آور و بهبود کیفیت خواب.
- درمان دردهای مزمن: مهارکننده‌های بازجذب نوراپی‌نفرین همچنین در درمان برخی اختلالات درد مزمن مانند دردهای عصبی (مانند نوروپاتی دیابتی) و فیبرومیالژیا استفاده میشوند.
- درمان اختلالات خوردن: در برخی موارد، SNRIs ممکن است برای درمان اختلالات خوردن مانند بولیمیا و پرخوری عصبی نیز تجویز شوند.
گیاهان دارویی (Herbal Remedies)
یکی دیگر از انواع داروی آرامبخش گیاهان دارویی هستند. برخی از گیاهان دارویی مانند سنبل‌الطیب، گل ساعتی و بادرنجبویه نیز دارای اثرات آرامبخش و ضداضطراب دارند. گیاهان دارویی یکی از منابع طبیعی برای درمان اضطراب، بیخوابی و سایر اختلالات روانی هستند. این گیاهان از زمان‌های قدیم برای تسکین علائم اضطراب و ایجاد آرامش در افراد مورد استفاده قرار گرفته‌اند. گیاهان دارویی معمولاً اثرات ملایم‌تری نسبت به داروهای شیمیایی دارند و می‌توانند در درمان اضطراب و استرس‌های کوتاه‌مدت مفید باشند. ازآنجاکه این گیاهان به طور طبیعی در دسترس هستند و نسبت به داروهای شیمیایی عوارض جانبی کمتری دارند، در برخی موارد می‌توانند به‌عنوان گزینه‌ای برای درمان‌های تکمیلی استفاده شوند.
گیاهان دارویی مؤثر:
- سنبل‌الطیب (Valerian root): گیاهی است که برای درمان بیخوابی و اضطراب مؤثر است و به تسکین عضلات و کاهش تنش‌های ذهنی کمک می‌کند.
- گل ساعتی (Passionflower): گیاهی آرامبخش است که با تأثیر بر گیرنده‌های گابا به کاهش اضطراب و بهبود خواب کمک می‌کند.
- بادرنجبویه (Lemon balm): گیاهی است که برای کاهش اضطراب، بهبود خواب و آرام‌سازی کمک می‌کند و اثرات آرام‌بخشی بر سیستم عصبی دارد.
- مادرون (Chamomile): گیاهی با خواص ضدالتهاب و آرام‌بخشی که برای درمان اضطراب و بیخوابی، بهویژه در افراد مسن‌تر، مؤثر است.
- گزنه (Ashwagandha): گیاهی که بهویژه برای کاهش اضطراب مزمن و استرس مفید است و به تنظیم هورمون‌های استرس و تقویت سیستم ایمنی کمک می‌کند.
آنتی‌هیستامین‌ها (Antihistamines)
این دسته شامل داروهایی مانند هیدروکسی‌زین و دیفن‌هیدرامین است. این داروها برای درمان اضطراب و بیخوابی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
آنتی‌هیستامین‌ها دسته‌ای از داروها هستند که معمولاً برای درمان آلرژی‌ها و حساسیت‌های فصلی تجویز میشوند، اما برخی از آنها مانند هیدروکسی‌زین و دیفن‌هیدرامین به دلیل اثرات آرامبخش و خواب‌آوری که دارند، در درمان اضطراب و بیخوابی نیز استفاده میشوند. این داروها با مسدودکردن اثر هیستامین در بدن عمل میکنند. هیستامین یک ماده شیمیایی است که در واکنش‌های آلرژیک به طور طبیعی در بدن تولید می‌شود و باعث علائمی مانند التهاب، خارش و آبریزش بینی می‌شود.
آنتی‌هیستامین‌ها به دودسته تقسیم میشوند: نسل اول که اثرات آرامبخش قوی‌تری دارند و برای درمان اضطراب و بیخوابی کوتاه‌مدت استفاده میشوند، اما ممکن است باعث خواب‌آلودگی شدید شوند. نمونه‌هایی از این داروها شامل هیدروکسی‌زین (Hydroxyzine) و دیفن‌هیدرامین (Diphenhydramine) هستند. نسل دوم اثرات آرامبخش کمتری دارند و بیشتر برای درمان آلرژی‌ها استفاده میشوند. داروهایی مانند سیتریزین (Cetirizine) و لوراتادین (Loratadine) از داروهای این دسته هستند. این داروها مزایایی مانند اثر سریع آرامبخش و کم‌خطر بودن نسبت به داروهای دیگر دارند، اما عوارض جانبی مانند خشکی دهان، سرگیجه، اختلالات حافظه و افزایش وزن نیز ممکن است به همراه داشته باشند.
کاربرد:
آنتی‌هیستامین‌ها در درمان اختلالات مختلف روانی و جسمی کاربرد دارند که از جمله آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- درمان اضطراب (Anxiety): آنتی‌هیستامین‌ها مانند هیدروکسی‌زین برای کاهش اضطراب بهویژه در شرایط حاد یا اضطراب ناشی از استرس کوتاه‌مدت تجویز میشوند.
- درمان بیخوابی (Insomnia): این داروها به دلیل ویژگی خواب‌آور خود می‌توانند به فرد کمک کنند تا سریع‌تر به خواب برود و خواب عمیق‌تری داشته باشد.
- درمان آلرژی: آنتی‌هیستامین‌ها به طور عمده برای درمان علائم آلرژی مانند عطسه، خارش، و آبریزش بینی تجویز میشوند.
- کاهش علائم سرماخوردگی: برخی از آنتی‌هیستامین‌ها در درمان علائم سرماخوردگی مانند آبریزش بینی، عطسه و گلودرد استفاده میشوند.
- درمان کهیر و واکنش‌های آلرژیک: آنتی‌هیستامین‌ها برای کاهش کهیر، خارش و واکنش‌های آلرژیک پوستی استفاده میشوند.
آنتی‌پسیکوتیک‌ها (Antipsychotics)
این دسته شامل داروهایی مانند کلوزاپین و ریسپریدون است. این داروها برای درمان اختلالات روانی مانند اسکیزوفرنی و بیماری‌های دیگر مورد استفاده قرار می‌گیرند. این داروها به‌طورکلی با تأثیر بر سیستم عصبی مرکزی و تنظیم فعالیت‌های شیمیایی در مغز، به کاهش علائم روانی مانند توهمات (Hallucinations)، هذیان‌ها (Delusions) و اختلالات تفکر کمک میکنند. آنتی‌پسیکوتیک‌ها ممکن است با اثر بر دوپامین و سروتونین، دو ناقل عصبی مهم در مغز، عمل کنند. آنتی‌پسیکوتیک‌ها به دودسته تقسیم میشوند: نسل اول که اثر قوی‌تری بر دوپامین دارند و بیشتر برای درمان اسکیزوفرنی تجویز میشوند، اما عوارض جانبی بیشتری مانند اختلالات حرکتی دارند. داروهای نسل دوم که اثرات کمتری بر دوپامین دارند و علاوه‌برآن بر سروتونین نیز تأثیر می‌گذارند، عوارض جانبی کمتری دارند و برای درمان اسکیزوفرنی و اختلال دوقطبی مؤثرتر هستند. نمونه‌هایی از داروهای نسل اول شامل هالوپریدول و کلروپرومازین، و از داروهای نسل دوم می‌توان به ریسپریدون، کلوزاپین و آریپیپرازول اشاره کرد.
کاربرد:
- درمان اسکیزوفرنی (Schizophrenia): اسکیزوفرنی یکی از اختلالات روانی جدی است که با علائم مانند توهمات، هذیان‌ها، تفکر آشفته، و اختلالات عاطفی همراه است. آنتی‌پسیکوتیک‌ها می‌توانند به طور مؤثر این علائم را کنترل کرده و به بهبود کیفیت زندگی بیماران کمک کنند.
- درمان اختلال دوقطبی (Bipolar Disorder): در اختلال دوقطبی که با دوره‌های شیدایی و افسردگی متناوب همراه است، آنتی‌پسیکوتیک‌ها می‌توانند در کنترل علائم شیدایی و تثبیت خلق‌وخو کمک کنند.
- درمان اختلالات روان‌پریشی (Psychotic Disorders): آنتی‌پسیکوتیک‌ها برای درمان دیگر اختلالات روان‌پریشی و همچنین مشکلات رفتاری ناشی از بیماری‌های روانی تجویز میشوند.
- درمان اختلالات اضطرابی و افسردگی مقاوم به درمان: برخی آنتی‌پسیکوتیک‌ها در ترکیب با داروهای ضدافسردگی برای درمان اختلالات افسردگی مقاوم به درمان و اختلالات اضطرابی تجویز میشوند.
- درمان علائم روان‌پریشی در بیماری‌های دیگر: این داروها ممکن است در درمان علائم روان‌پریشی که به‌عنوان نتیجهٔ بیماری‌های پزشکی دیگر مانند آلزایمر یا پارکینسون ایجاد میشوند، مورد استفاده قرار گیرند.
انواع داروی آرامبخش از نظر کاربرد
همان‌طور که گفتیم انواع داروی آرامبخش باعث کاهش اضطراب، استرس و تحریک‌پذیری میشوند. این داروها می‌توانند به بهبود خواب و کاهش علائم فیزیکی ناشی از اضطراب و استرس مانند سردرد، تپش قلب و تعریق کمک کنند. داروهای آرامبخش را می‌توان به دودسته اصلی تقسیم کرد:
- داروهای ضداضطراب: این داروها برای درمان اختلالات اضطرابی مانند اختلال اضطراب فراگیر، اختلال اضطراب اجتماعی و اختلال پانیک استفاده میشوند.
- داروهای خواب‌آور: این داروها برای درمان بیخوابی استفاده میشوند.
انواع داروهای ضداضطراب
داروهای ضداضطراب به‌طورکلی به دودسته اصلی تقسیم میشوند: داروهای بنزودیازپین و داروهای غیر بنزودیازپین. هرکدام از این داروها به شیوه‌ای متفاوت عمل کرده و اثرات مختلفی در کاهش اضطراب دارند.
۱. داروهای بنزودیازپین
بنزودیازپینها یکی از رایج‌ترین گروه‌های دارویی برای درمان اضطراب هستند که اثرات آرامبخش و ضداضطراب خود را از طریق تقویت اثرات انتقال‌دهنده عصبی GABA در مغز به دست می‌آورند. GABA یک ناقل عصبی مهاری است که فعالیت‌های عصبی را در مغز کاهش می‌دهد و موجب آرامش و کاهش اضطراب می‌شود. بنزودیازپینها بهویژه در درمان اضطراب حاد، حملات پانیک، و اضطراب‌های مرتبط با استرس‌های شدید مفید هستند.
داروهای بنزودیازپین معمول شامل:
- آلپرازولام (Xanax): برای درمان اضطراب عمومی و اختلالات پانیک.
- کلونازپام (Klonopin): به طور معمول برای اضطراب عمومی و درمان اختلالات تشنجی تجویز می‌شود.
- دیازپام (Valium): دارویی با اثرات آرامبخش قوی که برای اضطراب، بیخوابی و اختلالات عضلانی تجویز می‌شود.
- لورازپام (Ativan): معمولاً برای اضطراب کوتاه‌مدت و درمان بی‌خوابی‌های ناشی از اضطراب استفاده می‌شود.
۲. داروهای غیر بنزودیازپین
این دسته از داروها برای درمان اضطراب از مکانیسم‌های مختلفی استفاده میکنند که معمولاً شامل کاهش فعالیت سیستم عصبی سمپاتیک یا افزایش فعالیت سیستم عصبی پاراسمپاتیک است. داروهای غیر بنزودیازپین عموماً برای درمان اضطراب‌های مزمن یا اضطراب‌های ناشی از اختلالات افسردگی و اضطراب اجتماعی تجویز میشوند.
انواع داروهای غیر بنزودیازپین شامل:
بازدارنده‌های بازجذب سروتونین (SSRIs): این داروها با افزایش سطح سروتونین در مغز عمل میکنند و برای درمان اضطراب و افسردگی استفاده میشوند. داروهایی مانند فلوکستین (Prozac)، سرترالین (Zoloft) و پاروکستین (Paxil) از این دسته هستند.
بازدارنده‌های بازجذب نوراپی‌نفرین (SNRIs): این داروها مشابه SSRIs عمل میکنند، با این تفاوت که علاوه بر سروتونین، نوراپی‌نفرین را نیز در مغز افزایش می‌دهند. از جمله داروهای این گروه می‌توان به ونلافاکسین (Effexor) و دولوکستین (Cymbalta) اشاره کرد.
مهارکننده‌های مونوآمین اکسیداز (MAOIs): این داروها با مهار آنزیم مونوآمین اکسیداز که مسئول تجزیه نوروترانسمیترها مانند سروتونین و نوراپی‌نفرین است، باعث افزایش سطح این مواد شیمیایی در مغز میشوند. از جمله داروهای این گروه می‌توان به فنلزین (Nardil) و ترانیلسیپرومین (Parnate) اشاره کرد.
گاباپنتین (Gabapentin): گاباپنتین یک داروی ضدتشنج است که برای درمان اضطراب و درد عصبی نیز تجویز می‌شود. این دارو با تأثیر بر سیستم عصبی مرکزی، به کاهش اضطراب و بهبود کیفیت خواب کمک می‌کند.
انواع داروهای خواب‌آور
از بین انواع داروی آرامبخش، داروهای خواب‌آور احتمالاً یکی از شناخته‌شده‌ترین دارو در این حوزه است. به‌طورکلی داروهای خواب‌آور را می‌توان بر اساس سرعت اثر به دودسته تقسیم کرد: داروهای سریع‌الاثر و داروهای کند اثر. داروهای خواب‌آور می‌توانند در درمان بیخوابی و اختلالات خواب مؤثر باشند، اما مصرف نادرست یا طولانیمدت این داروها ممکن است منجر به وابستگی، عوارض جانبی و مشکلات بهداشتی دیگری شود.
۱. داروهای سریع‌الاثر
این داروها معمولاً برای افرادی که مشکلات خوابشان ناشی از اضطراب یا استرس کوتاه‌مدت است، مناسب هستند. این داروها به‌سرعت شروع به اثر میکنند و به فرد کمک میکنند که در عرض ۳۰ دقیقه تا یک ساعت به خواب رود.
داروهای سریع‌الاثر شامل:
- زولپیدم (Zolpidem) (نام تجاری: Ambien): زولپیدم یکی از محبوب‌ترین داروهای خواب‌آور است که به‌سرعت به بدن جذب می‌شود و باعث خواب‌آلودگی می‌شود. این دارو برای بی‌خوابی‌های کوتاه‌مدت تجویز می‌شود و معمولاً اثرات آن بعد از ۳۰ دقیقه مشاهده می‌شود.
- زولپیدم ER (Extended Release) (نام تجاری: Ambien CR): این نسخه از زولپیدم با اثر طولانی‌تر عمل می‌کند و به افراد کمک می‌کند که نه‌تنها سریع‌تر به خواب روند؛ بلکه در طول شب نیز بیدار نشوند. این دارو برای کسانی که دچار مشکلات خواب مانند بیدارشدن شبانه هستند مناسب است.
۲. داروهای کنداثر
داروهای خواب‌آور کنداثر به‌تدریج اثر خواب‌آور خود را شروع میکنند و برای درمان بی‌خوابی‌های مزمن و مشکلات خواب بلندمدت تجویز میشوند. این داروها معمولاً برای افرادی که دچار اختلالات خواب مزمن یا کسانی که به مدت طولانی بیدار می‌مانند، مناسب هستند.
داروهای کنداثر شامل:
- فلورازپام (Flurazepam) (نام تجاری: Dalmane): فلورازپام از داروهای بنزودیازپینی است که برای درمان بیخوابی مزمن تجویز می‌شود. این دارو اثرات طولانیمدت دارد و به‌تدریج باعث خواب‌آلودگی می‌شود. این دارو در درمان مشکلات خواب شبانه مؤثر است و به طور معمول برای افرادی که بیشتر از یک شب مشکل خواب دارند، استفاده می‌شود.
- دیازپام (Diazepam) (نام تجاری: Valium): دیازپام یک داروی بنزودیازپین است که علاوه بر درمان اضطراب، برای درمان بیخوابی و مشکلات خواب مزمن نیز تجویز می‌شود. دیازپام اثرات آرامبخش و خواب‌آور طولانیمدت دارد و میتواند به افراد کمک کند که شب‌ها خواب عمیق‌تری داشته باشند.
کاربرد داروهای آرامبخش
داروهای آرامبخش برای درمان طیف گسترده‌ای از اختلالات روانی و پزشکی از جمله موارد زیر استفاده میشوند. این داروها به کاهش اضطراب، استرس، تنش عضلانی، اختلالات خواب و حتی به درمان برخی بیماری‌های عصبی کمک میکنند. در ادامه به کاربردهای مختلف داروهای آرامبخش در درمان بیماری‌ها و اختلالات مختلف پرداخته می‌شود:
۱. درمان اضطراب (Anxiety)
بنزودیازپینها، باربیتورات‌ها و برخی از داروهای ضدافسردگی برای درمان اختلالات اضطرابی مانند اختلال اضطراب فراگیر، اختلال اضطراب اجتماعی و اختلال اضطراب منتشر استفاده میشوند.
اضطراب یکی از شایع‌ترین اختلالات روانی است که میتواند تأثیر منفی زیادی بر کیفیت زندگی فرد بگذارد. داروهای آرامبخش بهویژه بنزودیازپینها، باربیتورات‌ها و برخی داروهای ضدافسردگی (SSRI و SNRI) برای درمان اضطراب‌های مختلف از جمله اختلال اضطراب عمومی (GAD)، اختلال اضطراب اجتماعی و اختلال اضطراب منتشر (Panic Disorder) تجویز میشوند. این داروها با اثرگذاری بر سیستم عصبی مرکزی، فعالیت‌های عصبی اضافی را مهار کرده و احساس آرامش و کاهش اضطراب را ایجاد میکنند.
۲. درمان بیخوابی (Insomnia)
بنزودیازپینها، باربیتورات‌ها و برخی از داروهای ضدافسردگی برای درمان بیخوابی استفاده میشوند. بیخوابی یکی از مشکلات شایع در جوامع امروزی است که میتواند به مشکلات جسمی و روانی منجر شود. داروهای آرامبخش که برای درمان بیخوابی تجویز میشوند، به تنظیم الگوهای خواب و بهبود کیفیت خواب کمک میکنند. داروهایی مانند بنزودیازپینها، باربیتورات‌ها و داروهای ضدافسردگی با اثرات آرامبخش می‌توانند در به خواب‌رفتن سریع‌تر و طولانی‌تر ماندن در خواب مؤثر باشند. بهویژه داروهای خواب‌آور مانند زولپیدم (آمبین) و اسزوپیکلون (لونستا) برای درمان بیخوابی مزمن استفاده میشوند.
۳. آرام‌سازی عضلانی (Muscle Relaxation)
در بسیاری از موارد، تنش و دردهای عضلانی مزمن یا ناشی از آسیب‌های عضلانی میتواند به‌شدت زندگی فرد را مختل کند. داروهای آرامبخش بهویژه در کاهش تنش عضلانی و تسکین دردهای عضلانی مؤثرند. داروهایی مانند بنزودیازپینها و برخی از داروهای ضدافسردگی (مانند ترازودون) به طور مؤثر برای کاهش تنش عضلانی و تسکین درد تجویز میشوند.
۴. درمان افسردگی (Depression)
افسردگی یکی از شایع‌ترین بیماری‌های روانی است که میتواند تأثیرات منفی زیادی بر سلامت فرد داشته باشد. داروهای ضدافسردگی با اثرات آرامبخش می‌توانند به افراد مبتلا به افسردگی کمک کنند. این داروها معمولاً به طور مستقیم بر انتقال‌دهنده‌های عصبی مانند سروتونین و نوراپی‌نفرین تأثیر می‌گذارند. داروهایی مانند SSRIs (مانند فلوکستین) و SNRIs (مانند ونلافاکسین) برای درمان افسردگی و اضطراب بهویژه در مواقعی که ترکیب با اضطراب وجود دارد، تجویز میشوند.
۵. درمان اختلالات عصبی و روانی (Neurological and Psychiatric Disorders)
داروهای آرامبخش می‌توانند در درمان برخی از اختلالات عصبی و روانی مانند اختلالات دوقطبی، اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) و اختلالات مربوط به کنترل عصبانیت نیز کاربرد داشته باشند. بهویژه داروهای بنزودیازپین در درمان اختلالات مرتبط با استرس و اضطراب که در این اختلالات رایج هستند، مفید هستند.
۶. درمان تشنج (Seizures)
بنزودیازپینها، باربیتورات‌ها و برخی از داروهای ضدافسردگی برای درمان تشنج استفاده میشوند. در برخی از بیماران مبتلا به اختلالات تشنجی مانند صرع، داروهای آرامبخش و ضدتشنج مانند بنزودیازپینها و باربیتورات‌ها می‌توانند به طور مؤثری به کنترل حملات تشنجی کمک کنند. داروهایی مانند دیازپام (والیم) و لورازپام (آتیوان) در کاهش تعداد و شدت حملات تشنجی در بیماران مبتلا به صرع بسیار مفید هستند.
۷. سندرم ترک الکل (Alcohol Withdrawal Syndrome)
بنزودیازپینها برای درمان سندرم ترک الکل استفاده میشوند. ترک الکل میتواند عوارض جسمی و روانی شدید به دنبال داشته باشد. در این شرایط، داروهای آرامبخش بهویژه بنزودیازپینها مانند دیازپام (والیم) و کلونازپام برای کاهش علائم ترک الکل و جلوگیری از بروز حملات تشنجی استفاده میشوند. این داروها با کاهش اضطراب و تنش‌های روانی ناشی از ترک الکل، فرایند ترک را برای بیمار راحت‌تر میکنند.
۸. درمان دردهای مزمن
در برخی از بیماران مبتلا به دردهای مزمن مانند دردهای عصبی و عضلانی، داروهای آرامبخش بهویژه بنزودیازپینها می‌توانند در کاهش احساس درد و تسکین علائم کمک‌کننده باشند. این داروها با اثرات آرامبخش و کاهش تنش، به کنترل دردهای مزمن کمک میکنند.
عوارض جانبی داروهای آرامبخش
داروهای آرامبخش به طور مؤثر در درمان اضطراب، بیخوابی و سایر اختلالات روانی و جسمی کمک میکنند، اما مصرف نادرست یا طولانیمدت این داروها میتواند منجر به عوارض جانبی متعددی شود. در زیر به برخی از مهم‌ترین عوارض جانبی داروهای آرامبخش و توضیحات مربوط به هرکدام پرداخته می‌شود:
۱. خواب‌آلودگی (Drowsiness)
۲. ضعف عضلانی (Muscle Weakness)
۳. سردرد (Headache)
۴. سرگیجه (Dizziness)
۵. اختلالات حافظه (Memory Impairment)
۶. افت فشارخون (Hypotension)
۷. واکنش‌های آلرژیک (Allergic Reactions)
۸. وابستگی و اعتیاد (Dependence and Addiction)
نکات مصرف داروهای آرامبخش
داروهای آرامبخش می‌توانند در درمان بسیاری از اختلالات روانی و جسمی مفید باشند، اما برای بهره‌مندی از اثرات مثبت آنها و جلوگیری از بروز عوارض جانبی، رعایت نکات مصرفی ضروری است. مصرف نادرست یا بدون نظارت پزشک متخصص این داروها میتواند منجر به مشکلات جدی از جمله وابستگی و عوارض جسمی و روانی شود. داروهای آرامبخش باید طبق دستور پزشک مصرف شوند. مصرف خودسرانه این داروها میتواند خطرناک باشد. در صورت مصرف داروهای آرامبخش، موارد زیر باید رعایت شود:
۱. مشاوره با پزشک
قبل از شروع مصرف داروهای آرامبخش، حتماً باید با پزشک مشورت کنید. پزشک بر اساس وضعیت بالینی شما، نوع دارو و دوز مناسب را تجویز می‌کند. داروهای آرامبخش باتوجه‌به نوع بیماری و شرایط فردی تجویز میشوند و مصرف خودسرانه یا تغییر دوز بدون مشورت با پزشک میتواند خطرات زیادی به همراه داشته باشد. همچنین، درصورتیکه به هر دارویی حساسیت دارید یا مشکلات پزشکی خاصی دارید (مثل بیماری‌های کبدی یا کلیوی)، پزشک باید از این موضوعات آگاه باشد.
۲. دوری از مصرف همزمان با الکل
از مصرف الکل و سایر داروهای خواب‌آور خودداری کنید. مصرف داروهای آرامبخش همراه با الکل بسیار خطرناک است و میتواند باعث افسردگی تنفسی، کاهش شدید فشارخون، اختلال در عملکرد مغز و حتی مرگ شود. الکل میتواند اثرات داروهای آرامبخش را تشدید کرده و سیستم عصبی مرکزی را بیش از حد آرام کند؛ بنابراین، باید از مصرف همزمان داروهای آرامبخش و الکل خودداری کرد.
۳. عدم مصرف طولانیمدت بدون مشورت پزشک
استفاده طولانیمدت از داروهای آرامبخش باید تحت نظارت پزشک باشد. مصرف طولانیمدت میتواند به وابستگی جسمی و روانی منجر شود. این وابستگی میتواند فرآیند ترک را بسیار سخت کند و فرد را در معرض علائم ترک قرار دهد. همچنین، استفاده مداوم از این داروها میتواند باعث ایجاد عوارض جانبی جدی مانند اختلالات حافظه، ضعف عضلانی، و تغییرات خلقی شود. پزشک باید تصمیم بگیرد که آیا درمان با داروهای آرامبخش برای مدت طولانی ضروری است یا خیر.
۴. رعایت دوز مصرفی
مهم است که مقدار داروی آرامبخش دقیقاً طبق دستور پزشک مصرف شود. افزایش یا کاهش دوز دارو بدون مشورت پزشک میتواند منجر به بروز عوارض جانبی جدی مانند خواب‌آلودگی شدید، ضعف عضلانی، سرگیجه، یا حتی مشکلات تنفسی شود. همچنین، مصرف دارو به مقدار کمتر از حد تجویز شده ممکن است اثربخشی درمان را کاهش دهد. رعایت دقیق دوز دارو برای حصول بهترین نتیجه و جلوگیری از عوارض جانبی ضروری است.
۵. آگاهی از عوارض جانبی
قبل از مصرف داروهای آرامبخش، باید از عوارض جانبی احتمالی آنها آگاه باشید. درصورتیکه هر کدام از علائم نگران‌کننده مانند گیجی، سردرد، اختلالات حافظه، تغییرات خلقی، یا حساسیت‌های پوستی (کهیر یا تورم) را تجربه کردید، باید فوراً مصرف دارو را قطع کرده و با پزشک خود مشورت کنید. این آگاهی به شما کمک می‌کند که در صورت بروز عوارض جانبی اقدامات مناسب انجام دهید.
۶. دوری از رانندگی و کار با ماشین‌آلات سنگین
از رانندگی و کار با ماشین‌آلات سنگین خودداری کنید. داروهای آرامبخش می‌توانند موجب خواب‌آلودگی و کاهش تمرکز شوند، بنابراین باید از رانندگی یا کار با ماشین‌آلات سنگین خودداری کنید. این داروها می‌توانند توانایی فرد در انجام فعالیت‌هایی که نیاز به تمرکز و دقت دارند را کاهش دهند و احتمال بروز تصادف یا حادثه را افزایش دهند.
۷. دوری از مصرف خودسرانه دارو
مصرف خودسرانه داروهای آرامبخش میتواند خطرناک باشد. هر دارویی باید طبق دستور پزشک و با درنظرگرفتن شرایط فرد مصرف شود. مصرف داروهای آرامبخش بدون تجویز پزشک یا در دوزهای نامناسب میتواند به مشکلات جدی مانند وابستگی، تداخلات دارویی و آسیب‌های جسمی منجر شود.
۸. مشاوره در دوران بارداری یا شیردهی
اگر باردار یا شیرده هستید، قبل از مصرف این داروها با پزشک خود مشورت کنید. اگر باردار هستید یا در حال شیردهی به نوزاد خود هستید، قبل از مصرف داروهای آرامبخش با پزشک خود مشورت کنید. برخی از داروها می‌توانند به جنین یا نوزاد شیرخوار آسیب برسانند و باعث مشکلات رشد، اختلالات رفتاری یا مشکلات سلامتی در کودک شوند. در چنین شرایطی پزشک ممکن است داروهای جایگزین با خطر کمتری را تجویز کند.
جمع‌بندی
سؤالات متداول
۱. آیا داروهای آرامبخش باعث اعتیاد میشوند؟
بله، مصرف طولانیمدت داروهای آرامبخش، بهویژه بنزودیازپینها، میتواند منجر به وابستگی شود.
۲. آیا داروهای آرامبخش به خواب کمک میکنند؟
بله، برخی از داروهای آرامبخش مانند زولپیدم برای درمان بیخوابی و بهبود کیفیت خواب تجویز میشوند.
۳. چه زمانی باید داروهای آرامبخش مصرف کرد؟
داروهای آرامبخش باید تنها درصورتیکه پزشک تجویز کرده است و بر اساس نیاز درمانی مصرف شوند.
۴. آیا داروهای آرامبخش با سایر داروها تداخل دارند؟
بله، داروهای آرامبخش ممکن است با برخی دیگر از داروها تداخل داشته باشند، بنابراین باید در مورد مصرف همزمان آنها با پزشک مشورت کرد.
