مواد توهم‌زا که به عنوان «روان‌گردان» نیز شناخته می‌شوند، داروهایی هستند که نحوه درک فرد از جهان را تغییر می‌دهند. به طور کلی بیش از ۱۰۰ نوع از انواع مواد توهم‌زا شناسایی شده است.
انواع مختلفی از توهم‌زاها وجود دارد، برخی به طور طبیعی در درختان، انگورها، دانه‌ها، قارچ‌ها و برگ‌ها یافت می‌شوند و بقیه در آزمایشگاه‌ها ساخته می‌شوند.
مواد توهم‌زا بر تمام حواس فرد اثر گذاشته و تفکر، حس زمان و احساسات فرد را تغییر می‌دهد. این مواد می‌توانند باعث ایجاد توهم‌هایی مانند دیدن یا شنیدن چیزهایی که وجود ندارند یا تحریف شده‌اند، در فرد شوند.
مواد توهم‌زا شامل موادی چون حشیش و فن سیکلیدین و ال اس دی و غیره هستند که از نظر فیزیولوژیکی خیلی اعتیادآور نیستند، اما وابستگی روانی ایجاد می‌کنند.
به این گونه مواد داروهای “روان‌پریشی زا” نیز گفته می‌شود، چرا که به غیر از ایجاد توهمات، باعث قطع تماس فرد با واقعیت و بسط و گسترش هشیاری نیز می‌شوند. در این ارتباط، می‌توان فن سیکلیدین را نام برد که دارای اثرات و خاصیت بی حس کنندگی، کند کنندگی و توهم‌زایی است.
جالب است بدانید، منشأ اصلی مواد توهم‌زا نوعی قارچ بوده که به قارچ سحرآمیز معروف است. برخی از انواع مواد توهم‌زا مانند ال اس دی نیز نتیجهٔ تغییرات شیمیایی بر نوعی قارچ است و به همین شکل سایر مواد توهم‌زا از نتیجهٔ تغییرات و توهماتی که بر روی سیستم عصبی گذاشته‌اند شناسایی شدند.
در مطلب قبل با مواد توهم‌زا آشنا شدیم و دیدیم که مواد توهم‌زا چیست و چگونه اثر می‌کند؟ برای آشنایی بیشتر با این مواد و انواع مواد توهم‌زا در ادامه مطلب با کلینیک ترک اعتیاد طلوعی دیگر همراه باشید.
طبقه‌بندی مواد توهم‌زا
امروزه مواد مخدر توهم‌زا به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند. در واقع می‌توان گفت، عصارهٔ مواد توهم‌زا از دو نوع منبع طبیعی و مصنوعی یا صنعتی به دست می‌آید.
قارچ سیلوسایبین و کاکتوس پیوت، در دسته مواد توهم‌زای گیاهی قرار دارد. نوع صنعتی این مواد نیز عموماً در نتیجه تلاش برای کشف داروهای اعصاب تولید شده‌اند. لیزرژیک اسید دی اتیل آمید (LSD) و قرص اکستازی (MDMA) نیز از انواع مواد توهم‌زای صنعتی بشمار می‌روند.
- طبیعی: دانه‌های گیاه نیلوفر وحشی، کاکتوس پیوت، بنگ، ماری‌جوانا، حشیش، چرس، نوعی قارچ توهم‌زا و گیاه شاهدانه
- مصنوعی: دی اتیل تریپتامین، دی متیل تریپتامین، ال.اس.دی، شیشه، اسید، اکستازی، لایسرگ امیدها، کروکدیل، ترامادول و فن سایکلیدین
مواد توهم‌زا جزء مواد غیر قانونی و اعتیادآور هستند، اما برخی از این مواد هنوز در علوم دامپزشکی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
ترک اعتیاد انواع مواد توهم‌زا نیاز به درمان‌های تخصصی و نظارت مشاورین و روانکاوان اعتیاد دارد. چرا که مصرف این دسته از مواد مخدر و توهم‌زا باعث ایجاد آثار سوء بسیاری بر سیستم عصبی و روانی افراد شده و آثار مخربی را بر جای می‌گذارد.
آثاری که بر مغز جوانان و نوجوانان ایجاد می‌شود، می‌تواند آثار سوء بسیاری در زندگی افراد ایجاد نماید. در نتیجه برای درمان و بهبودی از آسیب‌های ایجاد شده، افراد باید به کمک متخصصین، روند درمان استاندارد و مناسبی را دریافت کنند.
همچنین مواد مخدر توهم‌زا را می‌توان بر اساس ترکیبات سازنده آن نیز دسته بندی کرد، که به سه دستهٔ منفک کننده، روان‌گردان‌ها و هذیان آورها تقسیم بندی می‌شوند. در ادامه با این سه دسته بیشتر آشنا می‌شویم:
- منفک کننده‌ها
یکی از بارزترین اثرات مواد توهم‌زا با ترکیب منفک کننده، حالت مانیا است. مانیا به حالت سرخوشی گفته می‌شود که انرژی فرد در سطح قابل توجهی افزایش پیدا می‌کند. فرد توهم زده معمولاً رفتارهایی افراطی، خوش‌بینانه، نشاط زدگی، بی‌قراری حرکتی و عدم تمرکز را از خود بروز می‌دهد.
داروهای منفک کننده شامل کتامین، گاز خنده و فن سیکلیدین می‌شود. این نوع توهم‌زا معمولاً موجب کاهش حواس بینایی، کاهش ادراک و احساسات، خشکی ماهیچه و عضلات، تسکین درد موقتی و فراموشی می‌گردند.
- روان‌گردان‌ها
مواد روان گردان موادی هستند که بر روان فرد مصرف کننده تأثیر مخرب وارد می‌کنند. این قبیل مواد حاوی نوعی ترکیبات شیمیایی بوده که مغز و سلسله اعصاب را مورد هدف می‌گیرند. روان گردان‌ها از ترکیب عنصرهای مسکالین، قارچ سیلوسایبین، ال اس دی و دی متیل تریپتامین تشکیل می‌شوند.
- هذیان‌آورها
مواد هذیان‌آور با دو نوع توهم‌زای قبلی تفاوت حائز اهمیتی دارد. این نوع توهم‌زا بر روی گیرنده‌های استیل کولین تأثیر می‌گذارد و اثرات مخرب آن در حدی است که مصرف آن در دوزهای پایین نیز موجب توهم می‌شود.
توهم‌زاهای منفک کننده و روان گردان تأثیراتی بر روی حواس می‌گذاشتند و باعث تقلیل عملکرد مغز می‌شدند، اما توهم‌زای هذیان‌آور مانند یک رؤیای واقعی بر روی رفتارهای شخص غلبه پیدا می‌کند. در نتیجه احتمال پیشامد حوادث ناگوار را افزایش می‌دهد.
مواد هذیان‌آور در گیاهانی از قبیل بلادونا و داتورا وجود دارند. علاوه براین مصرف آنتی هیستامین‌های معروف به دیفن‌هیدرامین و دیفن هیدرینات در دوزهای بالا اثرات ناخوشایند آنتی کولینرژیک شکل می‌دهد.
در مواردی احتمال دارد مواد هذیان‌آور سمی باشند و بلافاصله پس از مصرف موجب ایست قلبی، نوسان در تعداد ضربان قلب و گرمازدگی شوند.
انواع مواد توهم‌زا
مواد مخدر توهم‌زا، دارای انواع گوناگونی هستند که بعضی از آنها به صورت گیاه بوده و در طبیعت پیدا می‌شوند. به‌عنوان‌مثال، مسکالین که نوعی گیاه کاکتوس مانند به نام پیوت است و همچنین سیلوسایبین جزو مواد توهم‌زا طبقه‌بندی می‌شوند.
برخی دیگر از توهم‌زاها به صورت مصنوعی و در آزمایشگاه تهیه و تولید می‌شوند که مهم‌ترین و شناخته شده‌ترین آنها LSD و PCP است.
همان طور که پیش‌تر توضیح داده شد، مواد توهم‌زا دارای انواع متنوعی هستند و در دسته‌های طبیعی و مصنوعی طبقه بندی می‌شوند.
PCP به صورت قرص، کپسول یا پودر با رنگ‌های مختلف عرضه می‌شود. این ماده معمولاً بلعیده، استشمام یا تزریق می‌شود، اما گاهی هم به صورت دود کشیده می‌شود.
ال اس دی که یک ماده قوی است. معمولاً کاغذهای خشک کن یا ژلاتین به صورت قطعات مربعی شکل کوچکی در ال اس دی خیس و سپس بلعیده می‌شود. البته به صورت قرص یا کپسول هم در دسترس است.
کتامین داروی است که پزشکان و دامپزشکان به عنوان مادهٔ زیبایی از آن استفاده می‌کنند. اما معمولاً به صورت غیر قانونی به عنوان یک ماده توهم‌زا هم استفاده می‌شود. می‌توان آن را به صورت قرص تهیه کرد و یا در مایع حل کرد.
همچنین مسکالین به دست آمده از کاکتوس پیوت را می‌توان به صورت پودر سفید تهیه کرد. جوانه‌های خشک و آسیاب شده پیوت را می‌توان به صورت کپسول پیدا کرد و این ماده معمولاً بلعیده می‌شود، اما می‌توان آن را جوید یا کشید.
آیاهوآسکا یک چای توهم‌زا بر پایه یک گیاه است. این چای در بخش‌هایی از آمریکای جنوبی استفاده می‌شود و مدت‌ها است که در میان مسافران غربی محبوب است.
برخی از مواد سرکوب کننده و محرک مثل حشیش و اکستازی هم در دوزهای بالا اثر توهم زیی دارند. از آن جایی که تشخیص فاصله، زمان و واقعیت عینی یک فرد تحت تأثیر مواد توهم‌زا مخدوش می‌شود، خطرات واقعی مثل آسیب جدی و مرگ تصادفی او را تهدید می‌کنند.
همچنین قارچ جادویی را می‌توان پخت، در یک نوشیدنی آب پز کرد یا به صورت خام خورد. توهم‌زاها در اشکال مختلفی وجود دارند که برخی از مهم‌ترین این مواد عبارت‌اند از:
- دی متیل تریپتامین (DMT)
- قارچ جادویی (سیلوسایبین)
- مسکالین (کاکتوس پیوت)
- قرص‌های رنگی (LSD)
- فن سیکلیدین (PCP)
- کتامین (KETAMIN)
- دانه‌های شکوه صبح
- ماری‌جوانا یا گل
- دکسترومتورفان
- داتورا یا تاتوره
- حشیش
