ناس یکی از مواد اعتیادآور بر پایه تنباکو است که در بسیاری از کشورهای آسیایی و خاورمیانه مصرف میشود. این ماده که اغلب بهعنوان جایگزینی برای سیگار و سایر محصولات تنباکویی شناخته میشود، حاوی مقدار بالایی نیکوتین و ترکیبات مضر است که میتواند وابستگی شدیدی ایجاد کند.
روشهای مختلف مصرف ناس، از جمله قراردادن زیر لب، جویدن، استنشاق و بلعیدن، هرکدام اثرات متفاوتی بر بدن و مغز دارند، اما همگی در نهایت منجر به بروز وابستگی و عوارض جسمی و روانی میشوند. تأثیرات ناس فراتر از یک عادت ساده است و میتواند خطرات جدی مانند بیماریهای قلبی، سرطان دهان و مشکلات روانشناختی را به همراه داشته باشد.
در این مقاله، به بررسی چیستی ناس، روشهای مصرف، عوارض کوتاهمدت و بلندمدت، نشانههای اعتیاد و بهترین روشهای ترک آن میپردازیم.
ماده مخدر ناس چیست؟
ناس یک ماده اعتیادآور است که از برگهای خشکشده تنباکو تهیه شده و معمولاً با مواد افزودنی مختلف ترکیب میشود. این ماده در برخی مناطق بهعنوان یک جایگزین برای تنباکوی جویدنی یا سیگار مصرف میشود و حاوی مقدار بالایی نیکوتین است که میتواند وابستگی شدیدی ایجاد کند. ناس برخلاف مواد مخدر تدخینی مانند سیگار و قلیان، از طریق مخاط دهان و لثهها جذب جریان خون میشود و باعث آزادسازی سریع نیکوتین در بدن میشود.
از دیدگاه علوم اعصاب و داروشناسی، ناس یک محرک سیستم عصبی مرکزی (CNS stimulant) محسوب میشود که وابستگی شدیدی ایجاد میکند. این ماده در دسته مواد نیکوتیندار قرار میگیرد، اما به دلیل روش مصرف خاص خود، میتواند تأثیرات متفاوتی از سیگار یا سایر محصولات تنباکویی داشته باشد. ناس به طور خاص باعث افزایش ترشح دوپامین در مغز میشود که مسئول ایجاد احساس لذت و تقویت رفتارهای اعتیادآور است.
نامهای دیگر ناس
ناس یا نسوار در کشورهای مختلف با نامهای متفاوتی شناخته میشود، از جمله:
- پان (Paan) در هند و پاکستان
- شما (Shammah) در برخی کشورهای عربی
- چیکا (Chika) در برخی مناطق جنوب آسیا
- Snus در سوئد (یک نوع مشابه اما با ترکیب متفاوت)
تاریخچه و منبع طبیعی یا شیمیایی ناس
ناس بهعنوان یک محصول سنتی بر پایه تنباکو، تاریخی طولانی دارد و در کشورهای جنوب آسیا، خاورمیانه و برخی مناطق آفریقا بهعنوان یک ماده محرک و آرامبخش استفاده شده است. استفاده از ناس در ابتدا به دلایل پزشکی و آیینی بود، اما با گذشت زمان، مصرف آن بهعنوان جایگزین سیگار و بهعنوان یک عادت اجتماعی گسترش یافت.
اولین شواهد مصرف ناس به قرنها قبل در هند و کشورهای همسایه بازمیگردد، جایی که مردم از ترکیب برگ تنباکو و آهک برای افزایش هوشیاری و کاهش خستگی استفاده میکردند. در قرن ۱۹ و ۲۰، مصرف ناس در یمن، افغانستان، پاکستان و برخی کشورهای خاورمیانه افزایش یافت و بهعنوان جایگزینی برای سیگار معرفی شد.
ترکیبات موجود در ناس شامل:
- آهک زنده (Calcium Hydroxide): که باعث تسریع جذب نیکوتین در بدن میشود.
- مواد طعمدهنده و اسانسها: که برای بهبود مزه به ترکیب اضافه میشوند.
- فلزات سنگین و مواد سرطانزا: برخی از نمونههای ناس ممکن است حاوی مواد شیمیایی مضر مانند آرسنیک، سرب و نیتروزامینها باشند که خطر ابتلا به سرطان را افزایش میدهند.
روشهای مصرف ناس
ناس به روشهای مختلفی مصرف میشود و هر روش جذب متفاوتی از نیکوتین را در بدن ایجاد میکند. این تفاوتها بر روی سرعت اثرگذاری، شدت وابستگی و میزان آسیب به بدن تأثیر مستقیم دارند. در ادامه، به بررسی روشهای اصلی مصرف ناس و نحوه تأثیر آن بر مغز و سیستم عصبی پرداختهایم.
مصرف نسوار بهصورت زیرزبانی (Sublingual) – قراردادن زیر لب یا روی لثه
رایجترین روش مصرف ناس، قراردادن مقداری از آن زیر لب یا روی لثهها است که مشابه روش استفاده از Snus (نوعی تنباکوی جویدنی بدون دود در سوئد) میباشد. در این روش، نیکوتین بهآرامی از طریق مخاط دهانی و مویرگهای لثه جذب شده و وارد جریان خون میشود.
پس از ورود نیکوتین به بدن، این ماده بهسرعت از سد خونی – مغزی عبور کرده و بر گیرندههای نیکوتینی استیلکولین (nAChRs) در مغز اثر میگذارد. فعالسازی این گیرندهها منجر به آزادسازی دوپامین در سیستم مزولیمبیک مغز شده که احساس لذت، کاهش استرس و ایجاد آرامش را به دنبال دارد.
همچنین، افزایش سطح نوراپینفرین باعث افزایش تمرکز و تحریک سیستم عصبی مرکزی میشود که میتواند هوشیاری موقتی ایجاد کند. بااینحال، مصرف مداوم ناس باعث سازگاری گیرندههای نیکوتینی شده و فرد برای تجربه همان اثر قبلی، به دوزهای بالاتری از نیکوتین نیاز پیدا میکند که وابستگی و اعتیاد را تشدید میکند.
عوارض جانبی مصرف نسوار بهصورت زیرزبانی
- تحلیل و آسیب لثهها به دلیل تماس مستقیم ناس با بافت دهانی
- افزایش خطر سرطان دهان و لثه به دلیل ترکیبات شیمیایی مضر
- ایجاد لکههای سفید (لکوپلاکیا) در مخاط دهان که ممکن است به سرطان تبدیل شود
- افزایش ریسک بیماریهای قلبی و عروقی به دلیل افزایش فشارخون ناشی از نیکوتین
جویدن ناس – مصرف مشابه تنباکوی جویدنی
در روش جویدن ناس، افراد آن را مانند آدامس میجوند تا مقدار بیشتری از نیکوتین در بزاق آزاد شده و از طریق دیوارههای دهانی جذب شود. برخی از مصرفکنندگان پس از جویدن، ناس را میبلعند که این امر منجر به ورود ترکیبات آن به سیستم گوارشی و افزایش احتمال بروز مشکلات مرتبط میشود.
در این روش، نیکوتین از طریق مخاط دهانی و همچنین برخی از بخشهای دستگاه گوارش جذب شده و اثرات آن سریعتر از روش زیرزبانی ظاهر میشود، زیرا مقدار بیشتری از نیکوتین به طور ناگهانی وارد جریان خون میگردد.
جویدن ناس منجر به افزایش تولید بزاق و تحریک سیستم پاراسمپاتیک میشود که میتواند در کوتاهمدت احساس آرامش ایجاد کند، اما در طولانیمدت به تخریب بافتهای دهانی و آسیب جدی به دندانها منجر خواهد شد. علاوه بر این، افزایش ناگهانی سطح نیکوتین در خون، وابستگی شدیدی ایجاد میکند که مصرفکننده را بیش از روش زیرزبانی به مصرف مداوم آن وابسته میسازد.
عوارض جانبی جویدن ناس
- فرسایش مینای دندان و پوسیدگی شدید دندانها به دلیل ترکیبات اسیدی و آهک در ناس
- التهاب و زخمهای دهانی که ممکن است منجر به عفونت شود
- مشکلات گوارشی و افزایش ریسک سرطان معده و مری به دلیل ورود مواد شیمیایی ناس به دستگاه گوارش
- احتمال مسمومیت نیکوتینی در صورت مصرف بیش از حد
استنشاق ناس – مصرف نسوار از طریق بینی
در برخی مناطق، پودر ناس از طریق بینی استنشاق میشود که روشی مشابه مصرف تنباکوی استنشاقی (Snuff) یا برخی مواد مخدر مانند کوکائین است. در این روش، نیکوتین و سایر ترکیبات ناس مستقیماً از طریق مخاط بینی جذب شده و بهسرعت وارد جریان خون میشوند.
به دلیل کوتاهبودن مسیر جذب، اثرات تحریککننده نیکوتین در این روش بسیار سریعتر از سایر روشهای مصرف ظاهر میشود و بهسرعت به مغز میرسد. این فرایند باعث تحریک مستقیم سیستم عصبی مرکزی و افزایش ناگهانی سطح دوپامین در مغز میشود که نتیجه آن ایجاد حس سرخوشی، افزایش تمرکز و کاهش خستگی موقتی است.
بااینحال، استنشاق مداوم ناس در بلندمدت باعث تحریک بیش از حد گیرندههای نیکوتینی شده و وابستگی شدیدی ایجاد میکند که در صورت قطع مصرف، احتمال بروز علائم ترک شدید را به میزان قابلتوجهی افزایش میدهد.
عوارض جانبی استنشاق ناس
- تحریک و آسیب جدی به مخاط بینی که ممکن است منجر به خونریزی مداوم شود
- تخریب بافتهای سینوسی و کاهش حس بویایی
- افزایش خطر بیماریهای تنفسی مانند عفونتهای مکرر بینی و سینوزیت
- وابستگی سریعتر و شدیدتر نسبت به روشهای دیگر
مصرف به روش بلعیدن ناس – مصرف غیرمعمول و خطرناک
در برخی مناطق، ناس بهصورت بلعیدن مصرف میشود تا مواد آن از طریق دستگاه گوارش جذب گردد. این روش از خطرناکترین شیوههای مصرف محسوب میشود، زیرا میتواند منجر به مسمومیت نیکوتینی و بروز مشکلات گوارشی شدید شود.
در این روش، نیکوتین از طریق معده و روده جذب شده و برخلاف روشهای دیگر، اثرات آن با تأخیر ظاهر میشود. بااینحال، پس از ورود نیکوتین به جریان خون، افزایش سطح آن فشار زیادی بر کبد و کلیهها وارد میکند تا بدن بتواند سموم را دفع کند.
تأثیرات این روش مصرف نسبت به سایر روشها طولانیتر است، اما شدت آن کمتر خواهد بود. باتوجهبه آسیبهای بالقوه این روش، خطر مسمومیت نیکوتینی و بروز مشکلات جدی در عملکرد اندامهای داخلی افزایش مییابد.
عوارض جانبی روش بلعیدن ناس
- التهاب و زخم معده به دلیل ترکیبات اسیدی ناس
- افزایش خطر مسمومیت نیکوتینی که باعث تهوع، استفراغ، سرگیجه و حتی ایست قلبی میشود
- افزایش خطر سرطانهای گوارشی به دلیل ترکیبات سرطانزای موجود در ناس
عوارض مصرف ناس
مصرف ناس، به دلیل نیکوتین بالا و مواد شیمیایی مضر، میتواند تأثیرات مخربی بر سلامت جسمی و روانی داشته باشد. این عوارض در دو دستهٔ کوتاهمدت و بلندمدت قرار میگیرند و با افزایش مدت مصرف، شدت آنها بیشتر خواهد شد.
عوارض جسمی و روانی در کوتاهمدت مصرف ناس
مصرف ناس میتواند در کوتاهمدت تغییرات محسوسی در بدن و روان فرد ایجاد کند. این اثرات که ناشی از نیکوتین و سایر ترکیبات شیمیایی آن هستند، ممکن است در ابتدا خوشایند به نظر برسند، اما بهسرعت منجر به عوارض نامطلوبی میشوند. در ادامه، مهمترین عوارض کوتاهمدت مصرف ناس را بررسی میکنیم.
عوارض جسمی مصرف ناس در کوتاهمدت
- افزایش ضربان قلب و فشارخون: نیکوتین موجود در ناس، سیستم عصبی سمپاتیک را تحریک کرده و باعث افزایش موقت ضربان قلب و فشارخون میشود.
- سرگیجه و تهوع: ورود ناگهانی نیکوتین به جریان خون میتواند منجر به احساس سرگیجه، سبکی سر، تهوع و در برخی موارد استفراغ شود.
- خشکی شدید دهان: ناس باعث کاهش تولید بزاق شده که احساس خشکی شدید در دهان، بوی بد دهان و افزایش احتمال پوسیدگی دندانها را به دنبال دارد.
- بیاشتهایی و کاهش وزن: مصرف ناس باعث سرکوب اشتها میشود و در کوتاهمدت میتواند کاهش وزن ناگهانی را ایجاد کند.
- لرز و تعریق بیش از حد: برخی مصرفکنندگان به دلیل واکنش بدن به نیکوتین دچار تعریق زیاد و لرزش دستها میشوند.
عوارض روانی مصرف نسوار در کوتاهمدت
- افزایش هوشیاری و اضطراب: نیکوتین موجود در ناس باعث تحریک بیش از حد مغز شده و ممکن است در ابتدا باعث افزایش تمرکز شود، اما پس از مدتی اضطراب، بیقراری و تحریکپذیری را افزایش میدهد.
- نوسانات خلقی و تحریکپذیری: مصرف ناس، سطح دوپامین و نوراپینفرین را افزایش داده و پس از مدتی کاهش ناگهانی این مواد در مغز، باعث بیقراری و نوسانات خلقی شدید میشود.
- کاهش کیفیت خواب: ناس باعث تحریک سیستم عصبی شده و مصرف مداوم آن منجر به بیخوابی، خواب سبک و افزایش رؤیاهای آشفته میشود.
عوارض جسمی و روانی در بلندمدت مصرف ناس
مصرف مداوم ناس در بلندمدت میتواند آسیبهای جبرانناپذیری به سلامت جسمی و روانی فرد وارد کند. از مشکلات دهان و دندان گرفته تا بیماریهای قلبی و وابستگی شدید روانی، این ماده اثرات مخربی بر کیفیت زندگی دارد. در ادامه، مهمترین عوارض بلندمدت مصرف ناس را بررسی میکنیم.
عوارض جسمی مصرف مخدر ناس در بلندمدت
- سرطان دهان، لثه و مری: ناس حاوی مواد سرطانزا مانند نیتروزآمینها است که در بلندمدت احتمال ابتلا به سرطانهای دهان، حلق، مری و معده را بهشدت افزایش میدهد.
- تحلیل لثه و پوسیدگی شدید دندانها: مصرف مداوم ناس باعث آسیب جدی به بافت لثه، تحلیلرفتن آن و در نهایت ازبینرفتن دندانها میشود.
- مشکلات گوارشی جدی: تماس مداوم بزاق آلوده به ناس با دستگاه گوارش، میتواند منجر به زخم معده، التهاب مری، رفلاکس اسید معده و در موارد شدید سرطان معده شود.
- مشکلات قلبی و عروقی: در بلندمدت، تأثیر ناس بر افزایش فشارخون و ضربان قلب، ریسک ابتلا به بیماریهای قلبی، سکته مغزی و حملات قلبی را افزایش میدهد.
- کاهش سطح اکسیژنرسانی به بافتها: ناس باعث انقباض عروق خونی شده و در نتیجه، اکسیژنرسانی به اعضای بدن، بهویژه مغز و قلب، کاهش پیدا میکند که احتمال بیماریهای مزمن را افزایش میدهد.
عوارض روانی مصرف مخدر ناس در بلندمدت
- وابستگی شدید و اعتیاد روانی: مصرف طولانیمدت ناس باعث تغییر در سیستم پاداش مغز میشود و فرد بهشدت به این ماده وابسته میشود و در صورت ترک، دچار علائم شدید ترک مانند افسردگی، بیقراری و وسوسه شدید میشود.
- افسردگی و کاهش انگیزه: با گذشت زمان، مغز دیگر قادر به تولید میزان طبیعی دوپامین نیست و فرد دچار افسردگی مزمن، کاهش انگیزه و احساس بیارزشی میشود.
- اختلال در تمرکز و حافظه: نیکوتین تأثیر منفی بر هیپوکامپ (مرکز حافظه در مغز) دارد و در مصرف طولانیمدت، میتواند باعث کاهش توانایی یادگیری، فراموشی و کاهش تمرکز شود.
- افزایش ریسک اختلالات روانی جدی: مصرف طولانیمدت ناس ممکن است فرد را در معرض بیماریهای روانی مانند اختلالات اضطرابی، وسواس فکری، پارانویا و حتی توهمات شبیه به اسکیزوفرنی قرار دهد.
علائم مصرف یا علائم اعتیاد به ناس
اعتیاد به ناس به دلیل مقدار بالای نیکوتین و ترکیبات شیمیایی مضر، هم از نظر جسمی و هم از نظر روانی، تغییرات محسوسی در فرد ایجاد میکند. این تغییرات شامل علائم رفتاری، جسمانی و شناختی است که میتواند در کوتاهمدت و بلندمدت تشدید شود.
علائم جسمی (نشانههای فیزیکی اعتیاد به ناس)
اعتیاد به ناس، به دلیل نیکوتین بالا و ترکیبات شیمیایی مضر، میتواند تأثیرات مخربی بر سلامت جسمی داشته باشد. این اثرات مخرب شامل موارد زیر است:
- زردشدن دندانها و تحلیلرفتن لثه:
ناس حاوی ترکیبات سمی و اسیدی است که باعث تخریب لثه، تحلیل دندانها، و بوی بد دهان میشود. لکههای زرد و قهوهای روی دندانها از علائم بارز مصرف ناس است. - ایجاد زخم و التهاب در دهان:
قراردادن ناس در دهان باعث تحریک مداوم مخاط دهانی و لثه شده و باعث بروز زخمهای دردناک، خونریزی لثه و حتی لکوپلاکیا (لکههای سفید پیشسرطانی) میشود. - افزایش تعریق و بوی بدن ناخوشایند:
به دلیل تأثیر ناس بر سیستم عصبی خودمختار، افراد مصرفکننده تعریق بیشتری دارند که ممکن است بوی ناخوشایندی ایجاد کند. - افزایش ضربان قلب و فشارخون بالا:
ناس سیستم سمپاتیک را بیش از حد تحریک میکند که باعث افزایش ناگهانی ضربان قلب و بالارفتن فشارخون میشود. - سرگیجه و حالت تهوع پس از مصرف زیاد:
نیکوتین بالای ناس باعث افت فشارخون، سرگیجه، حالت تهوع و حتی استفراغ در برخی افراد میشود. - ضعف بدنی و کاهش انرژی:
در بلندمدت، مصرف مداوم ناس باعث کاهش جذب مواد مغذی در بدن شده و فرد احساس ضعف، بیحالی و کاهش عملکرد جسمانی دارد. - کاهش وزن غیرطبیعی:
مصرف ناس باعث کاهش اشتها و کاهش وزن شدید در برخی افراد میشود، بهویژه اگر مصرف مداوم باشد. - خشکی شدید دهان و کمآبی بدن:
نیکوتین و سایر ترکیبات ناس باعث کاهش ترشح بزاق شده و فرد همیشه احساس خشکی دهان دارد که میتواند منجر به عفونتهای دهانی و پوسیدگی دندان شود.
علائم رفتاری و شناختی (روانشناختی) اعتیاد به نسوار
اعتیاد به ناس نهتنها بر سلامت جسمی تأثیر میگذارد، بلکه تغییرات قابلتوجهی در رفتار، تفکر و احساسات فرد ایجاد میکند. این تغییرات رفتاری و شناختی میتوانند زندگی روزمره و روابط اجتماعی فرد را تحتتأثیر قرار دهند.
- اضطراب، تحریکپذیری و بیقراری:
مصرف ناس باعث تغییر در میزان نوراپینفرین و دوپامین میشود که در بلندمدت، فرد را درگیر اضطراب، استرس مداوم و رفتارهای تکانشی میکند. - نوسانات خلقی و افسردگی:
با کاهش مصرف ناس، سطح دوپامین در مغز بهشدت افت میکند که باعث احساس غم، افسردگی و بیحالی میشود. وابستگی شدید به ناس باعث میشود فرد برای بهبود خلق، دوباره مصرف را افزایش دهد. - اختلال در تمرکز و کاهش عملکرد شناختی
نیکوتین موجود در ناس، گیرندههای استیلکولین نیکوتینی (nAChRs) را بیش از حد تحریک میکند که در ابتدا ممکن است باعث افزایش تمرکز شود، اما در بلندمدت، باعث خستگی مغز، اختلال در پردازش اطلاعات و کاهش حافظه میشود.
روشهای ترک اعتیاد به ناس
ترک اعتیاد به ناس نیازمند رویکردی جامع و اصولی است که شامل چندین روش درمانی مؤثر میشود. ترک تدریجی یکی از رایجترین روشهاست که در آن مصرف ناس بهتدریج کاهش مییابد تا بدن و مغز فرصت سازگاری داشته باشند و شدت علائم ترک کاهش پیدا کند.
استفاده از درمانهای جایگزین مانند چسب نیکوتین، آدامس نیکوتینی و اسپریهای نیکوتین نیز میتواند به کنترل وابستگی کمک کند. در کنار این روشها، رواندرمانی و مشاوره تخصصی، بهویژه درمان شناختی – رفتاری (CBT)، نقش کلیدی در شناسایی محرکهای مصرف و ایجاد تغییرات رفتاری پایدار دارد.
اصلاح سبک زندگی از طریق تغذیه سالم، مصرف ویتامینهای ضروری، نوشیدن آب کافی، ورزش منظم و تکنیکهای آرامسازی مانند مدیتیشن و یوگا، میتواند فرآیند ترک را آسانتر کند. در موارد وابستگی شدید، مراجعه به کلینیکهای ترک اعتیاد و دریافت درمان تخصصی تحتنظر پزشکان و روانشناسان، شانس ترک موفق را افزایش میدهد.
اگر شما یا عزیزانتان به دنبال راهی مطمئن برای ترک ناس هستید، کلینیک ترک اعتیاد طلوعی دیگر با برنامههای درمانی شخصیسازیشده و تیمی متخصص در کنار شماست ✅ همین حالا تماس بگیرید و از مشاوره رایگان بهرهمند شوید!
جمعبندی از مخدر ناس
ناس، به دلیل محتوای بالای نیکوتین و ترکیبات شیمیایی خطرناک، یک ماده اعتیادآور است که تأثیرات مخربی بر سلامت جسمی و روانی دارد. از تحلیل لثه و پوسیدگی دندانها گرفته تا افزایش فشارخون، سکته قلبی، سرطان دهان و وابستگی شدید روانی، مصرف مداوم این ماده میتواند عواقب جبرانناپذیری داشته باشد.
علاوه بر اثرات جسمی، ناس میتواند منجر به نوسانات خلقی، اضطراب، افسردگی و کاهش تمرکز شود. ترک اعتیاد به ناس نیازمند یک برنامه درمانی جامع است که شامل کاهش تدریجی مصرف، درمانهای جایگزین، رواندرمانی و اصلاح سبک زندگی میشود.
در مواردی که وابستگی شدید است، مراجعه به کلینیکهای تخصصی ترک اعتیاد ضروری است. اگر شما یا عزیزانتان با مشکل وابستگی به ناس مواجه هستید، کلینیک ترک اعتیاد طلوعی دیگر با روشهای علمی و برنامههای درمانی اختصاصی، آماده کمک به شماست – همین حالا تماس بگیرید و از مشاوره رایگان بهرهمند شوید!
سؤالات متداول مخدر نسوار
- آیا ناس یک ماده مخدر محسوب میشود؟
بله، ناس یک ماده اعتیادآور است که دارای نیکوتین بوده و مصرف مداوم آن میتواند منجر به وابستگی و عوارض جدی شود. - آیا ناس باعث سرطان میشود؟
بله، مواد شیمیایی و ترکیبات سرطانزای موجود در ناس میتوانند خطر ابتلا به سرطان دهان، گلو و معده را افزایش دهند. - آیا ترک ناس علائم خاصی دارد؟
بله، علائم ترک شامل اضطراب، بیقراری، تحریکپذیری، سردرد، مشکلات گوارشی و کاهش تمرکز است که معمولاً پس از مدتی کاهش مییابد.