متادون یک ماده شبه مخدر بسیار قوی است و عملکردی همچون مرفین و هروئین دارد. اما به عنوان یک داروی جایگزین برای کمک به افرادی که درگیر اعتیاد به مواد مخدری مانند تریاک، هروئین، مرفین، شیشه، گل، کدئین، کراک، ماری‌جوانا و… هستند، تجویز میشود.
در کمپ‌های غیر اصولی برای ترک اعتیاد، متادون را به صورت روزانه در دوزهای اندازه‌گیری شده به یک فرد می‌دهند. آن‌ها تصور می‌کنند که این دارو به افراد کمک می‌کند، هر گونه مواد مخدر دیگری که از آن استفاده می‌کنند را متوقف کند!
در صورتی که متادون نوعی دیگر از شبه مخدرها است و بر گیرنده‌های اوپیوئیدی مغز اثر گذاشته و به همین جهت قدرت اعتیاد زایی بالایی داشته و به شدت وابستگی فیزیکی و ذهنی برای بیمار ایجاد می‌کند و شخص تنها نوع اعتیاد خود را از موادی دیگر به متادون تغییر می‌دهد.
از طرفی این دارو نحوه واکنش مغز و سیستم عصبی شما به درد را تغییر و تسکین می‌دهد. اگر درد زیادی در اثر آسیب دیدگی، جراحی یا بیماری طولانی مدت دارید، ممکن است پزشک برای درمان درد شما، این دارو را تجویز کند.
این روزها مصرف این ماده مخدر در حال افزایش است و آثار اجتماعی زیان باری را برای سلامتی جامعه داشته است. طی چند سال گذشته تعداد افرادی که برای متادون نسخه پزشک دریافت کرده‌اند، به طرز چشمگیری افزایش یافته است.
در حالی که این دارو نه تنها بسیار اعتیاد آور بوده، بلکه یکی از اصلی‌ترین عوامل مرگ‌ومیر ناشی از اوردوز با مواد مخدر است. از این رو ترک متادون خود مقوله جداگانه‌ای است که به شدت باید مورد توجه قرار گیرد. در ادامه برای آشنایی بیشتر با ماده اعتیاد آور متادون با کلینیک ترک اعتیاد طلوعی دیگر همراه باشید.
متادون چیست؟
متادون که به انگلیسی به آن Methadone می‌گویند و نام تجاری آن دولوفین (Dolophine) است. یک مسکن قوی و ماده مخدری صنعتی است. متادون در دسته‌ای از داروها قرار دارد که به عنوان داروهای ضد درد و داروی ترک اعتیاد شناخته می‌شوند.
غالباً از آن به عنوان یک درمان نگهدارنده برای مهار اعتیاد به مواد مخدر و مواد روان‌گردان مانند تریاک، هروئین و مرفین، شیشه، گل، کدئین، کراک، ماری‌جوانا و… و گاهی نیز برای تسکین دردهای مزمن و شدید نظیر سرفه‌های تکراری و خشک به کار می‌رود.
این دارو امروزه علاوه بر تسکین درد اغلب به عنوان بخشی از درمان وابستگی به مصرف هروئین یا نارکوتیک‌ها استفاده میشود. تأثیر این دارو بر بدن بیمار مانند تأثیری است که مورفین بر بدن می‌گذارد، اما طولانی‌تر. متادون درمانی یا درمان با دوز نگهدارنده متادون که از بروز علائم ترک تریاک جلوگیری کرده و تقاضای آن را کاهش داده یا از بین می‌برد.
این دارو امروزه به عنوان یک مخدر “صنعتی” مصرف میشود و به صورت پودر کریستالی سفید رنگ یا قرص و شربت است. همچنین این ماده به فرم‌های دارویی به شکل قرص خوراکی، فرآورده تزریقی، پودر و محلول خوراکی در بازار دارویی ایران وجود دارد.
مصرف خوراکی متادون از طریق دستگاه گوارش جذب بدن شده و به سرعت وارد جریان خون فرد میشود. اثرگذاری آن بعد از نیم ساعت شروع میشود و شدیداً بر عملکرد سیستم عصبی، قلبی – عروقی فرد اثر می‌گذارد.
مصرف این دارو همچنین باعث شل شدن عضلات شده و پس از گذشت دقایق اولیه از مصرف، حدود ۴ تا ۶ ساعت شخص تحت تأثیر دارو قرار دارد.
هر چند که این دارو در زمان محرومیت و سم‌زدایی مواد از بدن مورد استفاده قرار می‌گیرد. اما خود این دارو نیز به نوعی برای بیمار وابستگی شدید به وجود آورده و در صورت عدم استفاده متادون، بیمار دچار حالت محرومیت، علائم ترک و خماری میشود.
این دارو نه تنها بسیار اعتیادآور است، بلکه یکی از اصلی‌ترین عوامل مرگ‌ومیر ناشی از اوردوز با مواد مخدر است. همچنین بر اساس آمار متادون عامل بیش از ۳۰ درصد از مرگ‌های ناشی از سوء مصرف مواد همراه با مسکن بوده است.
به دلیل آنکه بیمار می‌خواهد حالت آرام بخشی را برای خود تکرار کند، به مصرف بیش از حد این دارو روی می‌آورد که باعث ایجاد عوارض شدیدی بر روی بدن او میشود. از جمله باعث تنگی نفس فرد شده که میتواند سبب مرگ او نیز شود. مصرف متادون همچنین باعث ایجاد اختلالات روحی و روانی نیز می‌گردد، بنابراین کسانی که با ماشین‌های سنگین کار می‌کنند شدیداً از مصرف این دارو منع شده‌اند.
به طور خلاصه می‌توان گفت، مصرف این ماده مخدر در طولانی مدت ممکن است آنچنان منجر به اعتیاد و وابستگی شدید بیمار شود که شخص مجبور باشد سریعاً برای شروع دوره درمانی ترک متادون به مراکز تخصصی ترک اعتیاد مراجعه کند.
وقتی شخصی بعد از مصرف متادون دچار مسمومیت شود این علائم در او نمایان خواهد شد :
تکلم بریده بریده، راه رفتن بی‌ثبات، اختلال در تعادل، خواب آلودگی، حرکات کند بدنی که با مشاهده این علائم باید سریعاً او را به اورژانس معرفی نمایید.
زیرا در صورتی که اقدام به موقع انجام نشود، به حالاتی نظیر رفتن فرد به اغماء، ایست تنفسی و کاهش اکسیژن رسانی به مغز و مرگ منجر میشود.
اشکال دارویی متادون چیست؟
متادون در اشکال مختلف دارویی عرضه میشود. شکل‌های متداول متادون شامل قرص، محلول خوراکی و آمپول‌های تزریقی است. قرص‌ها و مایعات خوراکی بیشتر در برنامه‌های درمان نگهدارنده متادون (MMT) برای بیماران در حال ترک اعتیاد به کار می‌روند و به کنترل علائم ترک و کاهش هوس کمک می‌کنند. از آنجا که متادون نیمه‌عمر طولانی دارد، میتواند سطح پایداری از دارو در خون ایجاد کند که به بیماران کمک می‌کند کمتر علائم ترک را تجربه کنند و به تدریج از اعتیاد فاصله بگیرند.
همچنین، آمپول‌های تزریقی متادون در شرایط بیمارستانی برای درمان درد شدید و به عنوان جایگزینی برای سایر داروهای مخدر استفاده میشود. به‌طور کلی، استفاده از متادون باید تحت نظارت پزشک و در چارچوب برنامه‌های درمانی و ایمنی باشد، چرا که متادون در صورت مصرف نامناسب میتواند خطرناک باشد و نیاز به مدیریت دقیق دوز و نظارت پزشکی دارد.
این شکل‌های متادون به بیماران امکان می‌دهد که بهترین روش درمانی را بسته به وضعیت و نیازهای خود انتخاب کنند و بهبودی تدریجی و پایدارتری داشته باشند.
کاربردهای متادون چیست؟
متادون به‌طور کلی برای مدیریت دردهای مزمن و کمک به ترک مواد مخدر استفاده میشود. در درمان اعتیاد، متادون به‌ویژه برای کاهش علائم ترک مواد افیونی مانند هروئین تجویز میشود. این دارو با اثرگذاری طولانی‌مدت بر گیرنده‌های اپیوئیدی مغز، ولع مصرف مواد را کاهش داده و به افراد کمک می‌کند که کنترل بهتری بر رفتارهای خود داشته باشند.
همچنین، در موارد مدیریت دردهای شدید، متادون جایگزینی مؤثر برای مسکن‌های دیگر محسوب میشود، به‌ویژه برای بیمارانی که به سایر داروهای ضد درد پاسخ مناسبی نشان نمی‌دهند یا تحملشان نسبت به این داروها بالاست.
در عین حال، متادون باید با دقت و تحت نظر پزشک مصرف شود، چرا که میتواند عوارض جدی داشته باشد و وابستگی ایجاد کند. دوز این دارو بسته به وضعیت بیمار و هدف درمان (کاهش درد یا کمک به ترک مواد) متفاوت است.
متادون به شکل‌های دارویی متنوعی مانند قرص، مایع و پودر قابل حل عرضه میشود و بیمار باید آن را دقیقاً بر اساس دستور پزشک مصرف کند تا از اثرات منفی احتمالی جلوگیری شود. استفاده طولانی از متادون همچنین ممکن است به عوارضی مانند تغییرات رفتاری، مشکلات گوارشی و نوسانات هورمونی منجر شود.
نحوه مصرف متادون به چه صورت است؟
متادون دارویی است که تنها با نسخه پزشک قابل تهیه بوده و تهیه آن از راه‌های دیگر، غیرقانونی است. مصرف غیر قانونی متادون هم باعث اعتیاد، بروز رفتارهای پرخطر و بروز علائم مسمومیت یا عوارض جانبی شدید میشود.
میزان مصرف این دارو تنها بر اساس تشخیص پزشک و با توجه به شرایط بیمار تعیین میشود. چنانچه متادون به عنوان داروی ترک اعتیاد تجویز شده باشد، ممکن است نیاز به مصرف طولانی مدت آن باشد.
پس از طی دوره درمان، پزشک میزان مصرف متادون را به تدریج کاهش می‌دهد تا به آهستگی دارو قطع شود. چرا که با مصرف مداوم و کنترل نشده این ماده اعتیادآور، عوارض متادون به مرور در فرد مصرف کننده خودش را نشان خواهد داد.
مکانیسم اثر متادون
متادون گیرنده قوی اپیوئیدی است و تأثیرات اصلی خود را از این طریق اعمال می‌کند، همچنین متادون احتمالاً با مهار عملکرد کانال یونی دریچه – لیگاندی میزان وابستگی به مخدرهای اپیوئیدی را کاهش می‌دهد.
ماده اعتیادآور متادون از طریق اتصال به نوعی از گیرنده اپیوئیدی و فعال‌سازی آن عمل می‌کند. متادون به این شکل اثرات ضد درد و آرام بخش خود را ایجاد می‌کند.
همچنین ممکن است برخی عوارض متادون مانند یبوست، دپرشن، مشکلات تنفسی و تهوع هم در ابتدای مصرف این ماده رخ بدهد. توجه داشته باشید که متادون نحوه پاسخ دهی مغز و سیستم عصبی به درد را تغییر می‌دهد و بیمار احساس تسکین می‌کند.
این دارو در ترک مواد مخدر دیگر به کار می‌رود، چرا که اثرات کندی داشته و مانع بروز علائم سندروم محرومیت میشود. این نوع از درمان وابستگی به مواد را جایگزین درمانی می‌نامند.
جایگزین درمانی تنها با نظر پزشک متخصص و تحت مراقبت قابل اجراست. چرا که ممکن است فرد مبتلا به اعتیاد، متادون را جایگزین مواد مصرفی خود کرده و به این دارو وابسته شود.
عوارض مصرف متادون چیست؟
عوارض مصرف متادون به‌طور کلی شامل طیفی از عوارض جانبی جسمی و ذهنی است. برخی از عوارض متداول عبارت‌اند از خواب‌آلودگی، سرگیجه، تهوع، یبوست و خشکی دهان. علاوه بر این، متادون میتواند موجب تنگی نفس، ضربان نامنظم قلب و حتی افسردگی در برخی از افراد شود. در موارد شدید، مصرف بیش از حد آن ممکن است باعث ایست تنفسی و حتی مرگ شود. به همین دلیل نظارت دقیق پزشک در طول دوره درمان ضروری است.
مصرف طولانی‌مدت متادون نیز میتواند به بروز وابستگی جسمی و روانی منجر شود، که خود نیازمند درمان و مراقبت‌های حرفه‌ای برای قطع مصرف است. افراد مبتلا به مشکلات قلبی یا بیماری‌های ریوی باید از مصرف متادون با دقت بیشتری پیروی کنند. به همین دلیل، آگاهی از خطرات احتمالی و مدیریت دقیق دوز مصرفی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است تا از عوارض جانبی خطرناک آن جلوگیری شود.
موارد منع مصرف متادون
مصرف متادون در برخی افراد به دلیل خطرات بالقوه و تداخلات دارویی به‌شدت منع شده است و حتماً باید توسط پزشک بررسی شود. موارد اصلی منع مصرف متادون شامل موارد زیر هستند:
- حساسیت به متادون: افرادی که به متادون یا مواد مشابه آن حساسیت دارند، نباید از این دارو استفاده کنند.
- مشکلات تنفسی: متادون میتواند تنفس را آهسته کند، به‌ویژه در افرادی که با مشکلات تنفسی مثل آسم، انسداد مزمن ریوی (COPD) یا بیماری‌های ریوی درگیر هستند.
- مشکلات قلبی: متادون ممکن است ریتم قلب را تغییر دهد. افرادی با بیماری‌های قلبی، به‌ویژه آن‌هایی که مشکلات ضربان قلب (طولانی شدن QT ) دارند، باید از مصرف آن خودداری کنند.
- بیماری‌های کبدی و کلیوی: این دارو در بدن تجزیه میشود و افرادی با مشکلات شدید کبدی یا کلیوی ممکن است نتوانند آن را به‌درستی متابولیزه و دفع کنند.
- مصرف همزمان داروهای خاص: مصرف متادون همراه با داروهایی مانند بنزودیازپین‌ها یا الکل، خطر افسردگی تنفسی و حتی مرگ را افزایش می‌دهد.
مصرف متادون حتماً باید زیر نظر پزشک و با در نظر گرفتن تمامی شرایط و داروهای دیگر انجام شود تا از تداخلات و عوارض جدی جلوگیری شود.
تداخل دارویی متادون چیست؟
تداخلات دارویی متادون، به دلیل ماهیت خاص این دارو و تأثیرات شدیدش بر سیستم عصبی مرکزی، بسیار مهم و حساس است. متادون به‌طور کلی به‌عنوان دارویی برای کنترل درد و کمک به درمان وابستگی به مواد مخدر (مثل هروئین) تجویز میشود، اما میتواند با بسیاری از داروهای دیگر تداخل داشته باشد و منجر به عوارض جدی شود.
یکی از خطرناک‌ترین تداخلات متادون با داروهایی است که بر سیستم عصبی مرکزی تاثیر می‌گذارند، به‌ویژه بنزودیازپین‌ها (مثل دیازپام و آلپرازولام) و باربیتورات‌ها. مصرف همزمان این داروها با متادون میتواند موجب سرکوب شدید تنفسی و حتی مرگ شود. به همین دلیل، پزشکان توصیه می‌کنند که بیمارانی که متادون مصرف می‌کنند، از مصرف همزمان این نوع داروها بدون مشورت با پزشک خودداری کنند.
متادون همچنین ممکن است با داروهایی که بر روی ریتم قلب تاثیر می‌گذارند، مثل آمیودارون، تداخل ایجاد کرده و باعث افزایش خطر ضربان نامنظم قلب شود. علاوه بر این، داروهای ضدافسردگی و برخی از آنتی‌بیوتیک‌ها (مثل اریترومایسین و کلاریترومایسین) نیز ممکن است سطح متادون را در خون افزایش دهند و عوارض جانبی شدید ایجاد کنند.
استفاده از داروهای مهارکننده‌ی آنزیم‌های کبدی (مانند برخی داروهای ضد ایدز) نیز میتواند باعث افزایش سطح متادون در خون شود و خطرات مرتبط با آن را تشدید کند.
در مجموع، برای اطمینان از ایمنی بیمار، ضروری است که پزشکان اطلاعات کاملی در مورد داروهای مصرفی بیمار داشته باشند و در صورت نیاز، برای پیشگیری از بروز عوارض احتمالی، دوز متادون را تنظیم کنند.
مصرف قرص متادون در دوران بارداری و شیردهی
مصرف متادون در دوران بارداری نیازمند احتیاط خاصی است. تحقیقات نشان داده‌اند که متادون میتواند به جفت منتقل شود و ممکن است بر روی جنین تاثیرات منفی بگذارد. اگرچه استفاده از متادون برای درمان وابستگی به مواد مخدر در بارداری ممکن است خطراتی داشته باشد، اما در برخی موارد، پزشکان معتقدند که مزایای کنترل وابستگی مادر به مواد مخدر میتواند بیشتر از خطرات بالقوه باشد.
در این شرایط، مصرف متادون باید تحت نظر پزشک و با دقت بسیار انجام شود تا از عوارض جانبی و مشکلات برای جنین جلوگیری گردد. متادون به شیر مادر منتقل میشود، اما سطح این دارو در شیر معمولاً پایین است.
با این حال، مادران باید در مورد مصرف متادون در این دوران با پزشک خود مشورت کنند، زیرا ممکن است بر رشد و توسعه نوزاد تاثیر بگذارد. به‌طور کلی، تصمیم‌گیری درباره مصرف متادون در دوران بارداری و شیردهی باید با در نظر گرفتن مزایا و خطرات احتمالی انجام شود و تحت نظر پزشک باشد.
شرایط نگهداری متادون چیست ؟
نگهداری متادون نیازمند رعایت نکات خاصی است تا از کیفیت و اثربخشی آن محافظت شود. این دارو باید در دمای اتاق و دور از نور مستقیم و رطوبت نگهداری شود. بهتر است متادون در بسته‌بندی اصلی خود و به دور از دسترس کودکان قرار گیرد تا از خطر مصرف تصادفی جلوگیری شود.
از سوی دیگر باید از تماس با مواد شیمیایی و محیط‌های گرم و مرطوب دور باشد. در صورت منقضی شدن دارو یا عدم نیاز به آن، باید به روش‌های صحیح و مطابق با دستورالعمل‌های محلی، مانند بازگرداندن به داروخانه، دفع گردد.
کلام آخر
در نهایت می‌توان گفت متادون به عنوان دارویی موثر در مدیریت ترک اعتیاد و کاهش دردهای مزمن، در انواع مختلف دارویی عرضه میشود و با طولانی کردن اثرات بر گیرنده‌های عصبی، به بیماران کمک می‌کند تا کنترل بیشتری بر علائم ترک و درد خود داشته باشند.
با این حال، مصرف آن نیازمند دقت فراوان و نظارت دقیق پزشک است، زیرا عوارض جانبی، تداخلات دارویی و خطر وابستگی را به همراه دارد. متادون باید بر اساس دستور پزشک مصرف و در شرایط مناسبی نگهداری شود تا از عوارض و خطرات احتمالی جلوگیری گردد و درمانی ایمن و موثر را برای بیماران فراهم آورد.
سوالات متداول
- قرص متادون چه کاربردی دارد؟
از متادون برای تسکین درد و کمک به ترک مواد مخدر استفاده میشود. - قرص متادون بهتر است یا شربت متادون؟
این ۲ محصول از نظر اثربخشی و عوارض جانبی تفاوتی با هم ندارند. - آیا مصرف متادون در بارداری و شیردهی ممکن است؟
برای مصرف متادون در بارداری و شیردهی باید حتما با پزشک متخصص مشورت کنید. دمتادون میتواند به جفت منتقل شود و ممکن است بر روی جنین تاثیرات منفی بگذارد. اما در موارد خاص برای بیماران در این دوران، متادون تجویز می شود. خصوصاً در شرایطی که مادر به مصرف موادی مانند هروئین اعتیاد دارد، ممکن است پزشک این مواد مخدر را با متادون جایگزین کند.
