آسنترا یکی از نام‌های تجاری داروی سرترالین است؛ دارویی که در گروه ضدافسردگی‌های مدرن قرار می‌گیرد و معمولاً برای بهبود اختلالات خلقی و اضطرابی تجویز میشود. آسنترا به‌عنوان یک داروی مؤثر در تنظیم تعادل شیمیایی مغز شناخته میشود و با اثرگذاری بر سروتونین، به کاهش احساس غم، نگرانی و تنش کمک می‌کند.
این دارو در سال‌های اخیر به دلیل اثربخشی مناسب و عوارض قابل‌کنترل، در میان پزشکان و بیماران محبوبیت زیادی پیدا کرده است. استفاده از آسنترا معمولاً نیازمند دوره درمانی منظم و پیگیری پزشکی است تا بیشترین نتیجه درمانی حاصل شود و احتمال بروز عوارض کاهش یابد.
در این مقاله از سایت کلینیک ترک اعتیاد طلوعی دیگر به طور جامع به بررسی عملکرد، اشکال دارویی، عوارض جانبی احتمالی و نکات ایمنی حیاتی در مورد تداخلات خطرناک آسنترا با دیگر داروها می‌پردازد تا شما بتوانید با آگاهی کامل، مسیر درمانی خود را دنبال کنید.
آسنترا چیست؟
آسنترا (سرترالین) یک داروی ضدافسردگی از خانواده SSRI است که روی مغز اثر می‌گذارد. این دارو با جلوگیری از بازجذب ماده شیمیایی «سروتونین» در مغز (که به آن هورمون شادی و آرامش هم می‌گویند)، باعث میشود مقدار بیشتری از این ماده در فضای بین سلول‌های مغزی بماند و سیگنال‌های مربوط به خلق‌وخو، اضطراب، ترس و وسواس بهتر و متعادل‌تر منتقل شوند. این دارو به سرعت عمل نمی‌کند و معمولاً بین دو تا شش هفته طول می‌کشد تا اثراتش احساس شود.
آسنترا با تعدیل واکنش‌های افراطی مغز باعث میشود که فرد حس تعادل بیشتری پیدا کند و بعد از چند هفته مصرف شدت افکار آزاردهنده کمتر، توان کنترل احساساتشان بیشتر و به‌طورکلی نوسانات خلقی آرام‌تر میشود.
اشکال دارویی آسنترا
طبق اطلاعات U. S. Food and Drug Administration (FDA) داروی سرترالین (با نام تجاری آسنترا در ایران) در دو شکل دارویی اصلی عرضه میشود:
قرص خوراکی سرترالین (آسنترا)
این شکل، رایج‌ترین و پرکاربردترین فرم سرترالین در ایران و اکثر کشورها است و در دوزهای ۲۵، ۵۰ و ۱۰۰ میلی‌گرم ساخته میشود. در اکثر موارد، پزشکان درمان را با همین شکل دارویی آغاز می‌نمایند.
قرص آسنترا ۵۰ میلی‌گرم
بر اساس اطلاعات معتبر Mayo Clinic درمان افسردگی، اختلالات اضطرابی و وسواس فکری – عملی با آسنترا (سرترالین) معمولاً با دوز پایین ۲۵ یا ۵۰ میلی‌گرم آن در روز آغاز میشود تا عوارض جانبی به حداقل برسد؛ در صورت نیاز به افزایش دوز، این کار باید به‌صورت تدریجی و با فاصله حداقل یک هفته بین هر مرحله انجام شود و حداکثر دوز مجاز برای بزرگسالان ۲۰۰ میلی‌گرم در روز است.
قرص آسنترا ۱۰۰ میلی‌گرم
دوز ۱۰۰ میلی‌گرم آسنترا معمولاً زمانی تجویز میشود که دوزهای پایین‌تر (۲۵ یا ۵۰ میلی‌گرم) نتوانسته باشند علائم را به طور کافی کنترل کنند. دوز مؤثر برای درمان افسردگی و اختلالات اضطرابی اغلب ۱۰۰ میلی‌گرم در روز است.
رسیدن به این مقدار باید حتماً به‌صورت تدریجی و مرحله‌ای و زیر نظر پزشک انجام شود، زیرا افزایش ناگهانی دوز میتواند شدت عوارض جانبی را به طور قابل‌توجهی افزایش دهد. در اختلال وسواس فکری – عملی (OCD) نیز دوز ۱۰۰ میلی‌گرم بسیار رایج و معمولاً مؤثر است، چرا که مغز افراد مبتلا به وسواس اغلب برای پاسخ مناسب به داروهای گروه SSRI به دوزهای بالاتری نیاز دارد و ۱۰۰ میلی‌گرم یکی از دوزهای استاندارد و پرکاربرد در این بیماران محسوب میشود.
محلول یا شربت خوراکی سرترالین
شربت آسنترا عمدتاً برای افرادی استفاده میشود که بلع قرص برایشان دشوار است. محلول امکان تنظیم دقیق دوز را فراهم می‌کند، مخصوصاً برای کودکان یا بزرگسالانی که نیاز به مقدارهای کمتر از دوزهای استاندارد دارند؛ غلظت آن ۲۰ میلی‌گرم در هر میلی‌لیتر (۲۰ mg/mL) است. از نظر سرعت اثر تفاوت خاصی با قرص ندارد، اما نیازمند اندازه‌گیری دقیق با سرنگ یا پیمانه است. این فرم از آسنترا در ایران رایج نیست.
کاربرد درست آسنترا (سرترالین)
کاربرد صحیح آسنترا زمانی است که بر اساس تشخیص دقیق روانپزشک و باتکیه‌بر شواهد علمی تجویز شود. سرترالین با تنظیم سطح سروتونین در مغز عمل می‌کند؛ این انتقال‌دهنده عصبی در بسیاری از اختلالات خلقی و اضطرابی نقش کلیدی دارد. نحوه اثر این دارو بسته به نوع اختلال متفاوت است؛ به همین دلیل، پزشک باتوجه‌به علائم، شدت بیماری، سابقه پزشکی و شرایط فردی بیمار تصمیم می‌گیرد که این دارو در چه مواردی و با چه دوزی استفاده شود.
- افسردگی اساسی (Major Depressive Disorder)
در افسردگی، مدارهای عصبی مسئول انگیزه، تمرکز و پایداری خلق‌وخو دچار اختلال می‌شوند. آسنترا با متعادل‌کردن سطح سروتونین به هماهنگی مجدد این مدارها کمک می‌کند. به‌تدریج شدت احساس غم، خستگی مزمن، بی‌ارزشی، بدبینی و نوسانات خلقی کاهش می‌یابد. درمان افسردگی با آسنترا معمولاً چندین ماه طول می‌کشد، زیرا بازسازی شبکه‌های عصبی فرایندی زمان‌بر است. - اختلال اضطراب فراگیر (GAD)
در اضطراب فراگیر، مغز دائما در حالت هشدار قرار دارد. سرترالین فعالیت بیش از حد مغز را آرام می‌کند و باعث کاهش نگرانی‌های مداوم، تنش عضلانی، بی‌قراری و تحریک‌پذیری میشود. بسیاری از بیماران پس از چند هفته مصرف منظم احساس می‌کنند ذهنشان از چرخه بی‌پایان افکار نگران‌کننده رها شده است. - اختلال هراس (Panic Disorder)
در حملات پانیک، سیستم هشدار مغز به‌صورت ناگهانی شدیداً فعال میشود. آسنترا حساسیت این سیستم را کاهش می‌دهد و به‌تدریج تعداد و شدت حملات را کم می‌کند و از سوی دیگر بیمار کنترل بیشتری بر علائم جسمانی مانند تپش قلب شدید، لرز، تنگی نفس و احساس مرگ قریب‌الوقوع به دست می‌آورد. - اختلال وسواس فکری – عملی (OCD)
اختلال وسواس معمولاً به دوزهای بالاتری از سرترالین نیاز دارد، زیرا مدارهای مغزی درگیر وسواس، مقاومت بیشتری نشان می‌دهند. این دارو چرخه «فکر مزاحم، اضطراب شدید، انجام عمل اجباری» را قطع می‌کند. دوره درمان اختلال وسواس معمولا بین چند هفته تا چند ماه به طول می‌انجامد. - اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) و اضطراب اجتماعی
در PTSD، مغز همچنان در حالت تهدید دائمی قرار دارد و خاطرات آسیب‌زا مدام فعال می‌شوند. آسنترا تحریک‌پذیری بیش از حد را کاهش می‌دهد و مرور خاطرات بد، کابوس‌ها و واکنش‌های ناگهانی را کم می‌کند. در فوبیای اجتماعی نیز ترس شدید از قضاوت دیگران و علائم جسمانی آن مانند لرزش صدا، سرخ‌شدن، تعریق شدید را به طور چشمگیری بهبود می‌دهد. - اختلال نارسایی پیش از قاعدگی (PMDD)
در PMDD، نوسانات هورمونی باعث تغییرات شدید خلقی، تحریک‌پذیری و افسردگی موقت میشود. آسنترا میتواند این نوسانات را به طور مؤثری قابل‌تحمل کند. بسیاری از بیماران حتی با دوزهای نسبتاً پایین یا مصرف فقط در روز ۱۴ سیکل تا شروع قاعدگی پاسخ بسیار خوبی می‌گیرند.
عوارض مصرف آسنترا
آسنترا روی مواد شیمیایی مغز اثر می‌گذارد، برای همین ممکن است در هفته‌های اول مصرف باعث تغییرات ناخوشایندی شود. این واکنش‌ها معمولاً موقتی هستند و وقتی بدن به دارو عادت می‌کند، شدتشان کمتر میشود. بیشتر بیماران بعد از دو تا چهار هفته به حالت پایدار می‌رسند. این عوارض عبارت است از:
- تهوع، کاهش اشتها، اسهال یا دل‌درد: به دلیل تغییر ناگهانی در سطح سروتونین، ممکن است فرد دچار تهوع، اسهال یا ناراحتی معده شود.
- خشکی دهان: سروتونین روی ترشح بزاق اثر دارد و در شروع درمان ممکن است میزان بزاق کاهش پیدا کند.
- بی‌خوابی یا خواب‌آلودگی: سرترالین ریتم خواب را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد؛ برخی افراد تحریک‌پذیرتر و برخی دیگر آرام‌تر می‌شوند.
- سردرد: به دلیل تغییرات در سیستم سروتونین، ممکن است فرد در چند هفتهٔ اول سردرد خفیف داشته باشد که بعد از مدتی برطرف میشود.
- کاهش میل جنسی یا تأخیر در ارگاسم: این مورد در تمام SSRIها دیده میشود، چون سروتونین بالا میتواند مسیرهای جنسی در مغز را کندتر کند.
- لرزش خفیف: تحریک موقتی سیستم عصبی باعث لرزش خفیف دست و بدن میشود که معمولاً با تثبیت دوز از بین می‌رود.
- تعریق بیشتر از معمول: سروتونین در تنظیم دمای بدن نقش دارد، بنابراین افزایش سطح آن میتواند تعریق را بیشتر کند.
تداخل‌های دارویی آسنترا
آسنترا به‌عنوان یک داروی مهارکننده بازجذب انتخابی سروتونین (SSRI) میتواند با برخی داروها و مواد تداخل جدی داشته باشد. این تداخل ممکن است باعث سندرم سروتونین (وضعیتی خطرناک و گاهی مرگبار)، افزایش خونریزی، کاهش اثر دارو یا تشدید اثر شود. در ادامه به مهم‌ترین تداخل‌های دارویی آسنترا می‌پردازیم.
تداخل دارویی آسنترا با مهارکننده‌های MAO
مهارکننده‌های MAO مثل فنلزین، ترانیل‌سیپرومین، ایزوکاربوکسازید، سلژیلین، راساگیلین، لاینزولید و حتی متیلن‌بلو، خطرناک‌ترین تداخل را با آسنترا دارند. این داروها تجزیه سروتونین را متوقف می‌کنند و از طرفی دیگر آسنترا سروتونین را بالا می‌برد.
زمانی که این داروها را به صورت همزمان مصرف کنید، سروتونین بیش از حد زیاد میشود و احتمال بروز سندرم سروتونین به‌وجود می‌آید؛ وضعیتی شدید که با تب، بی‌قراری، تعریق زیاد، افزایش ضربان قلب و حتی خطر مرگ همراه است.
تداخل دارویی آسنترا با داروهای افزاینده سطح سروتونین (Serotonergic Agents)
داروهای افزایش‌دهنده سروتونین هم کنار آسنترا مشکل‌ساز می‌شوند؛ زیرا آسنترا نیز سطح سروتونین را بالا می‌برد. داروهایی که سطح سروتونین را بالا می‌برد عبارت است از:
- سایر SSRIها (فلوکستین، پاروکستین، سیتالوپرام)
- SNRIها (دولوکستین، ونلافاکسین)
- تریپتان‌ها (سوماتریپتان برای میگرن)
- ترامادول، فنتانیل، مخدرهای قوی
- داروهای ضدافسردگی سه‌حلقه‌ای (آمی‌تریپتیلین، کلومیپرامین)
- لیتیوم، لاینزولید (آنتی‌بیوتیک)، مخمر سنت‌جان (گیاهی)
تداخل دارویی آسنترا با داروهای CYP (مهارکننده یا القاکنندهٔ متابولیسم)
سرترالین عمدتاً از مسیر CYP2B6، CYP2C19، CYP3A4 متابولیزه میشود. داروهایی که متابولیسم آسنترا را تغییر می‌دهند دو دسته‌اند: مهارکننده‌ها و القاکننده‌ها.
مهارکننده‌هایی مثل سایمتیدین، آمیودارون و ضدقارچ‌های آزول مانند کتوکونازول سرعت تجزیه سرترالین را کم می‌کنند و باعث بالارفتن سطح دارو در خون می‌شوند، بنابراین احتمال عوارضی مثل لرزش، اضطراب و بی‌خوابی بیشتر میشود. در مقابل، القاکننده‌هایی مثل کاربامازپین، فنی‌توئین، ریفامپین و فنوباربیتال متابولیسم سرترالین را سرعت می‌دهند و اثر دارو را کاهش می‌دهند.
تداخل دارویی آسنترا با داروهای رقیق‌کننده خون
داروهای رقیق‌کننده خون مثل وارفارین، هپارین، انوکساپارین، ریواروکسابان و حتی داروهای معمولی‌تر مثل آسپرین و NSAIDها (ایبوپروفن، ناپروکسن، دیکلوفناک) هم با آسنترا تداخل دارند. سرترالین عملکرد پلاکت‌ها را ضعیف می‌کند و وقتی کنار داروهای رقیق‌کننده خون قرار بگیرد، احتمال خونریزی گوارشی، کبودی یا خونریزی بینی بالا می‌رود.
تداخل دارویی آسنترا با داروی طولانی کننده QT
داروهای طولانی کننده Qt هم می‌توانند در ترکیب با آسنترا مشکل ایجاد کنند. Qt در واقع به زمان انقباض و سپس استراحت الکتریکی بطن‌های قلب گفته میشود. مصرف آسنترا در کنار داروهای آریتمی‌زا مثل آمیودارون و سوتالول یا برخی داروهای روان‌پزشکی مثل هالاپریدول و زیپراسیدون و حتی آنتی‌بیوتیک‌هایی مانند کلاریترومایسین، میتواند باعث تشدید مشکلات قلبی شود. سرترالین خودش ریسک پایین دارد، اما وقتی با این داروها ترکیب شود، احتمال آریتمی افزایش پیدا می‌کند.
تداخل دارویی آسنترا با داروهای مهارکننده سیستم عصبی مرکزی
مصرف داروهای مهارکننده سیستم عصبی مرکزی در کنار آسنترا خطرناک هستند؛ زیرا هر دو اثر آرامش‌بخشی مشابهی دارند. بنزودیازپین‌هایی مثل لورازپام، کلونازپام و دیازپام، مسکن‌های مخدر مثل مورفین و اکسی‌کدون، آنتی‌هیستامین‌های خواب‌آور مثل دیفن‌هیدرامین و البته الکل به خودی‌خود باعث خواب‌آلودگی، گیجی، افت هوشیاری و حتی کندی تنفس می‌شوند؛ در نتیجه مصرف همزمان آن‌ها با آسنترا میتواند عوارض جدی به دنبال داشته باشد.
مصرف آسنترا در دوران بارداری
تصمیم‌گیری برای مصرف آسنترا در دوران بارداری باید بر اساس یک ارزیابی دقیق از مزایای درمان در مقابل خطرات احتمالی صورت گیرد. افسردگی یا اضطراب کنترل‌نشده در دوران بارداری میتواند خطراتی جدی برای مادر و جنین به همراه داشته باشد؛ بنابراین، قطع خودسرانه دارو نیز راهکار مناسبی نیست.
آسنترا اغلب به‌عنوان یکی از ایمن‌ترین داروهای SSRI در بارداری در نظر گرفته میشود. بااینحال، مصرف آن به‌خصوص در سه‌ماهه سوم، ممکن است با عوارض خفیف و موقتی در نوزاد (مانند مشکلات تنفسی یا بی‌قراری) همراه باشد که معمولاً گذرا هستند. درهرصورت، مصرف آسنترا در این دوران تنها باید با تشخیص و تأیید همزمان روانپزشک و متخصص زنان انجام شود.
مصرف آسنترا در دوران شیردهی
آسنترا (سرترالین) معمولاً به‌عنوان یکی از بهترین انتخاب‌ها برای مادرانی است که نیاز به درمان ضدافسردگی در دوران شیردهی دارند. این دارو به مقدار بسیار ناچیزی از طریق شیر مادر وارد بدن نوزاد میشود و اغلب اثر منفی بر نوزاد نمی‌گذارد. بااینحال مصرف آسنترا در دوران شیردهی باید توسط روانپزشک تجویز شود و متخصص اطفال نیز با بررسی وضعیت نوزاد، از سلامت او اطمینان حاصل نماید.
سوءمصرف آسنترا و حد زمانی وابستگی
آسنترا (سرترالین) پتانسیل بسیار کمی برای سوءمصرف یا ایجاد اعتیاد واقعی دارد و برخلاف مواد مخدر یا برخی آرام‌بخش‌ها، مصرف آن باعث احساس سرخوشی یا هوس شدید دارو نمیشود؛ به همین دلیل این دارو به‌عنوان ماده اعتیادآور طبقه‌بندی نشده و موارد سوءمصرف آن بسیار نادر است.
بااینحال، پس از مصرف منظم و طولانیمدت ممکن است بدن به حضور دارو عادت کند و نوعی وابستگی فیزیولوژیک خفیف ایجاد شود که بیشتر به‌صورت «سندرم قطع دارو» ظاهر میشود.
این حالت در حدود یک‌پنجم بیماران پس از قطع ناگهانی رخ می‌دهد و علائمی مانند سرگیجه، تهوع، اضطراب موقت، احساس شوک الکتریکی در سر و بدن، بی‌خوابی یا تحریک‌پذیری دارد که معمولاً خفیف و گذرا (۱ تا ۲ هفته) است و با کاهش تدریجی دوز تقریباً کاملاً قابل‌پیشگیری است.
روش‌های قطع مصرف آسنترا
قطع مصرف آسنترا (سرترالین) باید همیشه به‌صورت تدریجی و تحت‌نظر روانپزشک انجام شود تا از بروز علائم ناخوشایند قطع مصرف جلوگیری گردد. بهترین روش، کاهش آهسته دوز (معمولاً ۲۵ تا ۵۰ درصد) در هر مرحله و با فاصله ۲ تا ۴ هفته بین مراحل است تا بدن فرصت سازگاری پیدا کند و پزشک بتواند بازگشت علائم افسردگی یا اضطراب را کنترل نماید.
از سوی دیگر قطع ناگهانی آسنترا ممکن است باعث سرگیجه، احساس شوک الکتریکی در سر و بدن (Brain Zaps)، تهوع، بی‌خوابی، اضطراب شدید یا تحریک‌پذیری شود که البته اغلب موقتی هستند اما می‌توانند آزاردهنده باشند. اگر مصرف طولانیمدت داشته‌اید یا در صورت قطع مصرف علائم شدیدی تجربه می‌کنید، بهترین راه مراجعه به روانپزشک متخصص است. در این زمینه می‌توانید با کلینیک ترک اعتیاد طلوعی دیگر تماس بگیرید و از مشاوره رایگان این مجموعه بهره ببرید.
جمع‌بندی
آسنترا (سرترالین)، به‌عنوان یک داروی ضدافسردگی کلیدی از خانواده SSRI، با تنظیم انتقال‌دهنده عصبی سروتونین، در درمان طیف وسیعی از اختلالات روانی از جمله افسردگی، اختلال وسواس فکری – عملی، اضطراب فراگیر و اختلال هراس کاربرد دارد.
سرترالین داروی نسبتاً ایمنی است، اما برای رسیدن به نتیجه مطلوب، رعایت چند نکته ضروری است. شروع اثر آن معمولاً به چند هفته زمان نیاز دارد و در این مدت ممکن است عوارض خفیف و موقتی ظاهر شود. مصرف همزمان با بعضی داروها، مثل مهارکننده‌های MAO یا داروهای افزایش‌دهنده سروتونین، میتواند خطرناک باشد و باید از آن پرهیز کرد.
همچنین در صورت مصرف با داروهای رقیق‌کننده خون، احتمال خونریزی بیشتر میشود و نیاز به مراقبت دارد. استفاده درست از این دارو فقط با پایبندی به دوز تجویزشده، قطع نکردن ناگهانی آن و ارتباط منظم با پزشک امکان‌پذیر است.
سؤالات متداول
- آیا آسنترا اعتیادآور است؟
خیر، آسنترا مانند مواد مخدر اعتیادآور نیست و پتانسیل سوءمصرف ندارد. بااینحال، بدن پس از مصرف طولانیمدت به آن وابسته میشود و قطع ناگهانی دارو میتواند منجر به علائم ناخوشایند سندروم قطع مصرف گردد. - آیا آسنترا باعث چاقی میشود؟
در برخی افراد مصرف آسنترا میتواند به دلیل افزایش اشتها یا تغییرات متابولیسم، باعث افزایش وزن شود. اما این عارضه در همه افراد رخ نمیدهد و بسیاری از بیماران دچار این مشکل نمیشوند. - مصرف آسنترا در بارداری ایمن است؟
مصرف آسنترا در دوران بارداری تنها باید با تشخیص و تأیید همزمان روانپزشک و متخصص زنان انجام شود؛ مصرف خودسرانه آن بدون مشورت تخصصی، بههیچعنوان توصیه نمیشود.
