الکلیسم که امروزه به عنوان اختلال مصرف الکل و یا با نام‌هایی مانند اعتیاد به الکل یا وابستگی به الکل شناخته می‌شود، وضعیتی است که در آن فرد تمایل یا نیاز فیزیکی مکرر و وابستگی به مصرف الکل دارد.
در گذشته، به فردی که این بیماری را داشت، “الکلی” می‌گفتند. با این حال امروزه، این لقب به عنوان یک برچسب غیر مفید و منفی دیده می‌شود. امروزه متخصصان بهداشت می‌گویند که فرد دارای اختلال مصرف الکل (AUD) است.
بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت (WHO)، در سراسر جهان، سالانه ۳.۳ میلیون مورد مرگ و میر ناشی از مصرف مضر الکل است. اختلال الکلیسم با تخریب فراوان جسمانی، روانی، عملکرد اجتماعی و روابط بین فردی همراه است.
افراد مبتلا به این اختلال، توانایی کنترل خود در مصرف مواد الکلی را ندارند و به سلامت روحی و جسمی خود به شدت آسیب می‌زنند. در واقع، در مقابل آن تسلیم شده اند و این مصرف حتی بعد از مبتلا شدن فرد به عوارض مصرف بی حد و مرز الکل نیز ادامه پیدا می‌کند.
در مطالب قبلی درباره اینکه نوشیدنی الکلی چیست؟ تاریخچه الکل در ایران و جهان و علائم ترک، روش ترک و عوارض مصرف الکل صحبت کردیم. در ادامه این مطلب به بررسی اینکه الکلیسم چیست؟ و انواع آن خواهیم پرداخت.
الکلیسم چیست؟
الکلیسم یا به انگلیسی Alcoholism یا مِی‌بارگی، عبارت است از هر نوع مصرف بیش از اندازهٔ الکل که باعث آسیب شدید به سلامت جسم یا روان فرد شود.
بر سر مفهوم الکلیسم اختلاف وجود دارد از این رو نشانه‌هایی که از سوی اکثریت پذیرفته شده است در رده‌های اختلال استفاده از الکل و اعتیاد به الکل جای می‌گیرد.
مؤسسه ملی سوء مصرف الکل و الکلیسم (NIAAA) اختلال مصرف الکل را به عنوان “توانایی اختلال در توقف یا کنترل مصرف الکل علی‌رغم پیامدهای نامطلوب اجتماعی، شغلی یا سلامتی” تعریف می‌کند. فرد مبتلا به این وضعیت نمی‌داند، چه زمانی یا چگونه نوشیدن الکل را ترک کند.
به طور کلی می‌توان گفت شخصی که به صورت افراطی، غیر قابل کنترل، مزمن و در حد عادت و وابستگی، مشروبات الکلی بنوشد، مبتلا به اختلال الکلیسم است و به شخص مبتلا به الکلیسم، الکلی گفته می‌شود.
انجمن پزشکی آمریکا الکلیسم را به عنوان یک نوع بیماری می‌شناسد که درمان شدنی نیست، اما می‌توان آن را مهار کرد. یکی از علایم آن تمایل غیر قابل کنترل برای مصرف الکل است. الکلیسم یک بیماری پیش رونده است.
هرچه فرد معتاد به نوشیدن الکل ادامه دهد، تمایلش به مصرف الکل بیشتر می‌شود. متأسفانه اگر اقدامات لازم انجام نشود، این بیماری ممکن است به دیوانگی یا مرگ منتهی شود. تنها راه جلوگیری از الکلیسم، پرهیز کامل از مصرف الکل است.
الکلیسم می‌تواند باعث ایجاد وابستگی فیزیولوژیکی و شناختی در فرد شود. این روند می‌تواند در نهایت منجر به آسیب جدی و شدید به بسیاری از بافت‌های بدن و بیماری‌های مختلف شود.
از عوارض سوء استعمال الکل و نوشیدنی‌های الکلی می‌توان به مشکلات سلامت روان، مشکلات اجتماعی، بیماری‌های کبدی و ریسک ارتکاب جرم و تصادف را نام برد.
استفادهٔ بیش از اندازه از الکل می‌تواند به تمام اندام‌های زنده آسیب برساند، اما بیش از همه بر مغز، قلب، کبد، لوزالمعده و دستگاه ایمنی اثر می‌گذارد.
الکلیسم می‌تواند منجر به بیماری روانی، هذیان خمری، اِشکال در حافظهٔ نزدیک، ایراد در پاسخ دستگاه ایمنی، تپش قلب نامنظم، سیروز کبد و افزایش خطر ابتلا به سرطان شود. نوشیدن الکل در دوران بارداری می‌تواند باعث ناهنجاری‌های جنینی ناشی از الکل شود.
به عقیدهٔ ای.ام.جلینک، الکلیسم به هر گونه مصرف مشروبات الکلی که برای فرد یا اجتماع یا هر دو زیان آور باشد، گفته می‌شود. از نظر او، وقتی شخص الکل می‌نوشد تأثیرات زیستی-شیمیایی آن بر مغز، تمایل یا گرایش بدنی مقاومت ناپذیری را برای نوشیدن مقادیر زیادی از الکل ایجاد می‌کند. از نظر جلینک، اختلال الکلیسم به پنج دستهٔ متفاوت تقسیم شده می‌شود که در ادامه به آن می‌پردازیم.
انواع الکلیسم
- الکلیسم آلفا
الکلیسم آلفا در واقع وابستگی مستمر و صرفاً روانی به نوشیدن الکل است. از الکل و اثراتش به منظور تسکین ناراحتی‌های جسمانی و عاطفی استفاده می‌شود. این نوع از الکلیسم بدون از دست دادن کنترل و بدون بروز نشانه‌های وابستگی جسمانی است.
- الکلیسم بتا
الکلیسم نوع بتا مشابه نوع الفا است، اما شخص با نوشیدن مداوم الکل و افزایش مقدار آن با اختلالات فیزیولوژیکی چون زخم معده، زخم اثنی عشر، بیماری‌های کبدی، قلبی و عروقی مواجه می‌شود. در این مرحله، بیمار با تضعیف روانی جدی مواجه نخواهد شد.
- الکلیسم گاما
الکلیسم نوع گاما الکلیسمی است حاد که فرد با دو پدیدهٔ تحمل و وابستگی مواجه می‌شود. این نوع الکلیسم در ایالات متحده آمریکا شایع‌تر است، یعنی این که افراد وقتی شروع به نوشیدن الکل می‌کنند توانایی قطع کردن آن را ندارند.
در این نوع الکلیسم شخص می‌تواند مدتی را به علت به خطر افتادن سلامتی یا بروز اختلال حافظه از نوشیدن الکل پرهیز کند. همچنین، با افزایش تحمل و در زمان قطع الکل علائم محرومیت سریع ظاهر می‌شود.
- الکلیسم دلتا
نوع دلتا الکلیسمی است مزمن که شخص مبتلا با پدیدهٔ تحمل، ترک و ناتوانی در پرهیز مواجه می‌شود. در این نوع الکلیسم، شخص مدام در حال نوشیدن است.
در این نوع وابستگی به الکل، فرد به عدم توانایی در پرهیز از نوشیدن، حتی برای زمانی کوتاه مبتلا است. این نوع الکلیسم در کشورهای شراب خیز اروپایی چون فرانسه دیده می‌شود.
- الکلیسم اپسیلون
این نوع با الگویی از باده گساری افراطی پاروکسیمال با دفعات می‌خواری شدید که در طی آن فرد مبتلا به مدت چند روز تا چند هفته الکل می‌نوشد، مشخص می‌شود.
بیمار به قدری الکل می‌نوشد تا از پای در آید و پس از بهبودی ممکن است، هفته‌ها یا ماه‌ها از آن پرهیز کرده و مجدداً الگوی مصرفی قبلی را از سر گیرد. این نوع الکلیسم به دیپسومانیا مشهور است.
الکلیسم در ایران و جهان
به طور کلی مصرف الکل در مردان بیشتر از زنان است. مصرف کنندگان حرفه‌ای مشروبات الکلی در مردان ۵/۹ درصد و در زنان ۲ درصد است.
همچنین میزان مصرف آن در افرادی که شخصیت‌های ضد اجتماع، سابقه ترک تحصیل و بزهکاری‌های متعدد دارند بیشتر است. در اصطلاحات پزشکی به اعتیاد حاد به استفاده از مشروبات الکلی الکلیسم می‌گویند.
در واقع الکلیسم، اعتیاد شایعی است که هم به خاطر اختلالات روان‌شناختی شخص به سمت آن گرایش پیدا می‌کند، هم خودش باعث ایجاد مشکلات روان‌شناختی می‌شود.
همان‌طور که گفتیم مصرف طولانی مدت الکل عوارض قلبی، فشار خون بالا و مشکلات کبدی ایجاد می‌کند. همچنین مصرف الکل در زنان باردار “سندرم الکل جنینی” ایجاد می‌کند که شایع‌ترین علت عقب ماندگی ذهنی قابل پیشگیری در کشورهای صنعتی است.
الکلیسم سومین علت شایع مرگ و میر و درد و رنج (مورتالیتی و موربیدیتی) در جهان است. در فرانسه که ۱۰ درصد نیروی کار این کشور در صنایع مربوط با تولید و توزیع الکل کار می‌کنند، ۱۰ درصد کل مرگ و میرها هم مربوط به عوارض مصرف الکل است و ۳۰ درصد تخت‌های بیمارستانی نیز به خاطر مشکلات مربوط به مصرف الکل اشغال شده است.
در آمریکا یک سوم تصادفات رانندگی و دو سوم تصادفات رانندگی آخر شب و نیز دو سوم قتل‌ها تحت تأثیر الکل اتفاق می‌افتد.
مانند دیگر مواد مخدر که در ایران مصرف می‌شود، بعضی از افراد هم به مصرف الکل اعتیاد دارند. البته نه به شدت مواد مخدر دیگر. اما در رابطه با الکل ۳ مورد را داریم، مصرف الکل، وابستگی به الکل و الکلیسم.
در ایران مصرف الکل وجود دارد، اما وابستگی به آن و الکلیسم کم است و در این موارد شرایط ما نسبت به بسیاری از کشورها بهتر است.
بر اساس تحقیقات (۹۰-۱۳۸۹)، برآورد می‌شود که حدود یک درصد جمعیت کشور دچار سوء مصرف و یا وابستگی به الکل هستند و ۵.۶ درصد جمعیت مصرف الکل داشته‌اند.
