فوبیای خاص چیست؟ پل‌های بلند، مکان‌های جدید، آسانسورهای قدیمی، یا سوزن‌ها ممکن است در برخی از افراد احساس ناراحتی یا اضطراب ایجاد کنند.
اکثر ما تلاش می‌کنیم از چیزهایی که برایمان ترسناک و ناخوشایند هستند، دوری کنیم. اما بسیاری از مردم ترس‌ها و نگرانی‌های خود را کنترل می‌کنند و بدون هیچ مشکل یا حادثه‌ای فعالیت‌های روزانه خود را انجام می‌دهند.
فوبیا یک نوع اختلال اضطرابی است که حدود ۱۹ میلیون بزرگسال آمریکایی را تحت تأثیر قرار می‌دهد. متأسفانه، داشتن هر گونه اختلال در سلامت روان، از جمله فوبیا، می‌تواند خطر سوء استفاده از مواد مخدر یا الکل را در فرد به طور قابل توجهی افزایش دهد.
ممکن است مواد مخدر و الکل به نظر راه‌حلی مؤثر برای کاهش علائم فوبیا بیایند، اما در واقع تنها راه‌حل‌های موقتی هستند و مشکلات را برای فرد مبتلا تشدید می‌کنند.
در کلینیک تخصصی ترک اعتیاد طلوعی دیگر، با کمک متخصصان ما، قادر خواهید بود راه‌های مدیریت انواع فوبیاها و اعتیادهایی که شما مبتلا به آنها هستید را درمان کنید.
فوبیای خاص چیست؟
افرادی که فوبیای خاص و واکنش‌های ترس و نگرانی غیر واقعی دارند، همیشه در تلاش‌اند تا از موقعیت‌ها یا اشیا که نگرانی یا ترس را برایشان به وجود می‌آورد، دوری کنند.
در مقابل، فوبیاها، بر خلاف اضطراب عمومی که ممکن است هنگام سخنرانی یا شرکت در آزمون‌های آزمایشی رخ می‌دهد، طولانی مدت بوده و بدون درمان، تا آخر عمر شخص همراه او خواهند بود.
فوبیا می‌تواند پاسخ‌های فیزیکی قوی و احساسات اضطراب را در فرد ایجاد کند و در عملکرد در محل کار، مدرسه، و موقعیت‌های اجتماعی و مکانی تأثیر بگذارد.
فوبیا تقریباً ۱۹ میلیون نفر از افراد بزرگسال را تحت تأثیر قرار می‌دهد و زنان تقریباً دو برابر بیشتر از مردان به فوبیای خاص مبتلا می‌شوند.
اضطراب در مورد موقعیت‌های خطرناک فوبیا نیست؛ بلکه ترس‌های منطقی ما را در برابر خطرات ایمن نگه می‌دارد.
بعضی افراد دچار چند فوبیای خاص هم‌زمان می‌شوند و این تعداد در زنان، بیشتر از مردان است.
چه فاکتورهای در ایجاد فوبیا نقش دارند؟
اما تعدادی عوامل و فاکتورها در ایجاد فوبیا نقش دارند، از جمله:
- خلق و خو: اگر شما به طور طبیعی به جزئیات و هوشیاری بیش از حد توجه می‌کنید و یا به اصطلاح خودآگاه هستید، ممکن است بیشتر در معرض خطر فوبیای خاص قرار بگیرید. این امر می‌تواند از نظر روان‌شناس منجر به یک حالت ذهنی زیاده‌خواهی و اغراق شده شود.
- سابقه خانوادگی: افرادی که در خانواده خود فردی با فوبیای خاص یا اضطراب مرتبط را مشاهده کرده‌اند، ممکن است در طول زمان با آن فوبیا روبرو شوند. وجود یک تجربه مشابه در خانواده می‌تواند به عنوان یک عامل مؤثر در ایجاد فوبیای خاص در فرد عمل کند.
برخی از نوع‌های فوبیا که ممکن است در اعضای خانواده رخ دهند عبارت‌اند از:
- فوبیای حیوانات: ترس شدید و پایدار از حیوانات مانند سگ، گربه و عنکبوت.
- فوبیای خون: ترس شدید و پایدار از دیدن خون، واژگونی از آن و مربوطه‌ها مثل عمل جراحی.
- فوبیای پزشکی: ترس شدید و پایدار از مواجهه با ابزارها و محیط پزشکی، مانند سوزن‌ها یا تجهیزات پزشکی.
- فوبیای جراحی: ترس شدید و پایدار از انجام عمل جراحی و ورود به اتاق عمل.
- تجربیات آسیب‌زا یا ناگوار: می‌توانند بر رفتار افراد تأثیر گذار باشند. اگر شما یا شاهدی برای خودتان تجربیات آسیب‌زا را تجربه کنید، ممکن است که از موقعیت‌ها و اشیای مرتبط با آن رویدادهای ناگوار که احساس ترس و نگرانی را به شما القا می‌کند دوری کنید.
علاوه بر این، بعضی از افراد پس از دیدن یا شنیدن تجربیات ناگوار، حملات پانیکی را تجربه می‌کنند.
برای مثال، افراد ممکن است پس از دیدن حمله یک سگ به شخص دیگر، از سگ بترسند، یا پس از گیرافتادن در آسانسور، ترس از فضای بسته را تجربه کنند.
- تحریک بخش‌های خاصی از مغز: که در افراد مبتلا به فوبیا اتفاق می‌افتد، معمولاً به دلیل عملکرد و ساختارهای مغزی است. افرادی که دارای فوبیا هستند، به محرک‌های خاصی با واکنش غیرطبیعی مغزی و رفتاری پاسخ می‌دهند، در حالی که افراد بدون فوبیا به همان محرک‌ها با پاسخ مغزی و رفتاری متفاوتی پاسخ می‌دهند.
همچنین، برخی ترس‌ها بر اساس انتقال اطلاعات و درک از محیط اطراف شکل می‌گیرند. به عنوان مثال، در برخی موارد، ترس‌ها می‌توانند بر اساس چیزهایی که یاد می‌گیرید یا مواردی که در طول زمان مشاهده می‌کنید یا شنیده می‌شوند، شکل گیری کنند.
عواملی مانند تجربیات گذشته و تأثیرات خانوادگی نیز در تشکیل و تقویت فوبیا نقش بسزایی دارند.
بیشتر افراد، از طریق یادگیری تجربه‌ها و فوبیاهای دیگران، با ترس‌ها و فوبیاهای خاص برخورد می‌کنند و به‌تدریج خود را به آنها مستعد می‌کنند.
عواملی مانند پرورش بیش از حد کنترلی از سوی والدین نیز می‌توانند عاملی در ظهور فوبیاهای خاص در فرد باشند.
فوبیای خاص را چگونه تشخیص می‌دهند؟
شما می‌توانید با مراجعه به یک روان‌پزشک یا روان‌شناس، فوبیای خاص خود را شناسایی کنید. تشخیص فوبیا خاص نیازی به آزمایش‌ها و عکس‌برداری ندارد و بیشتر بر اساس مصاحبه و بررسی سؤالات انجام می‌شود.
روان‌پزشک یا روان‌شناس ممکن است از پرسش‌نامه‌ها و ابزارهای مختلفی برای شناسایی فوبیا خاص استفاده کنند. این پرسش‌نامه‌ها به طور خاص طراحی شده‌اند و با مطالعه پاسخ‌های شما، می‌توانند به تشخیص نوع و شدت فوبیا کمک کنند.
پرسش‌هایی که پزشک شما ممکن است بپرسد، می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- نوع محرک‌های فوبیا مانند شرح داده شده است.
- شدت علائمی که تجربه می‌کنید.
- تأثیر علائم بر زندگی شما و شیوه زندگی روزمره.
- زمانی که علائم شروع شدند و آیا سابقه رویداد آسیب‌زا مرتبطی با آن وجود دارد.
با توجه به این سؤالات و مطالعه موردی، روان‌پزشک یا روان‌شناس قادر خواهد بود شما را در تشخیص و درمان فوبیای خاص کمک کند.
چه معیارهایی برای تشخیص فوبیا وجود دارد؟
- ترس یا اضطراب شدید: مواجهه با محرک فوبیا باعث ترس یا اضطراب شدید و نامتعارف می‌شود. این ترس یا اضطراب ممکن است باعث بروز علائم فیزیکی ناکارآمد، مثل تپش قلب، تنگی نفس، عرق کردن یا تعریق سرد شود.
- اجتناب از محرک: هنگامی که با محرک فوبیا روبرو می‌شوید، اضطراب به دلیل ترس واکنشی شدید را تجربه می‌کنید و سعی می‌کنید از آن دوری کنید. به عبارت دیگر، ترس یا اضطراب شما به اندازه‌ای شدید است که قادر به مواجهه با محرک نیستید.
- مدت زمان: این ترس یا اضطراب بیش از ۶ ماه طول می‌کشد و به صورت مداوم و پایدار در طول این مدت حاضر است.
- تأثیر بر زندگی: ترس یا اضطراب مرتبط با فوبیا بخش قابل توجهی از زندگی شما را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این ترس و اضطراب می‌تواند بر مواردی نظیر حضور در مدرسه، انجام کار، برقراری روابط اجتماعی و سایر فعالیت‌های روزمره تأثیر منفی بگذارد.
- اختلاف با اختلال‌های دیگر: علائمی که تجربه می‌شوید با اختلال‌های دیگری از اضطراب مانند اختلال هراس یا اختلال پس از سانحه قابل تفریق است. به عبارتی دیگر، شما نمی‌توانید علائم خود را توجیه کنید و با دیگران به اشتراک بگذارید، مگر آنکه درباره فوبیای خاص خود مشاوره بگیرید.
با توجه به این معیارها، روان‌پزشک یا روان‌شناس قادر خواهد بود شما را در تشخیص و درمان فوبیای خاص راهنمایی کند.
فوبیای خاص چه عوارضی بر روی سلامتی ما دارد؟
هر چند فوبیاهای خاص برای برخی افراد مسخره به نظر می‌رسند، اما برای افرادی که از فوبیا رنج می‌برند، بسیار ناراحت کننده و مضر است. این فوبیاها می‌توانند به مشکلاتی در زندگی منجر شوند که شامل موارد زیر است:
- ایزوله‌سازی اجتماعی: ترس از موقعیت‌های خاص می‌تواند باعث اجتناب از مکان‌ها و اشیاء مربوطه شود و در نتیجه باعث ایجاد مشکلات در مدرسه، کار و برقراری ارتباط با دیگران شود.
- دست کم شدن در مواقع اجتماعی: اگر رفتارهای شما با همسالانتان متفاوت است، ممکن است در موقعیت‌های اجتماعی مشکل داشته باشید و احساس عجز و ناتوانی کنید.
- سوء استفاده از مواد: استرس و اضطراب ناشی از فوبیاهای خاص ممکن است شما را به سمت مصرف مواد مخدر سوق دهد.
- افکار خودکشی: برخی افراد مبتلا به فوبیاهای خاص ممکن است در معرض خطر افکار خودکشی قرار بگیرند.
- وابستگی غیرطبیعی به عزیزان: برخی از اشخاص برای فرار از اضطراب خود بیش از حد به دیگران اتکا می‌کنند. این موضوع باعث می‌شود دیگران به شدت از افراد مبتلا به اضطراب حفاظت کنند و به نوبه خود استرس بیشتری برای افراد مبتلا و والدین آنها ایجاد شود.
با این حال، درمان و مشاوره مناسب می‌تواند به نحوی تأثیرگذار باشد که این مشکلات بهبود یابند و کیفیت زندگی بهتری برای شما فراهم شود.
انواع مختلف فوبیای خاص را بشناسید!
معرفی برخی از رایج‌ترین فوبیاها:
- آرکنوفوبیا (ترس از عنکبوت)
- سینوفوبیا (ترس از سگ)
- انتوموفوبیا (ترس از حشرات)
- اوفیدیو فوبیا (ترس از مارها)
مواجهه با محیط‌های طبیعی:
- آکرو فوبیا (ترس شدید از ارتفاعات)
- آگروفوبیا (ترس از فضاهای اجتماعی)
- آکوا فوبیا (ترس از آب)
- آستروفوبیا (ترس از رعد و برق)
- آلگوفوبیا (ترس از درد)
- دنتوفوبیا (ترس از دندان‌پزشکی)
- هموفوبیا (ترس از خون)
- تریپانوفوبیا (ترس از سوزن)
هراس از موقعیت‌ها:
- کلوروفوبیا (ترس از دلقک)
- امتوفوبیا (ترس از استفراغ)
- پیروفوبیا (ترس از آتش)
- تریپوفوبیا (ترس شدید از حفره‌ها یا گروهی از سوراخ‌ها)
انواع راه‌های درمانی فوبیای خاص
درمان فوبیا می‌تواند ترکیبی از داروها و روان درمانی باشد. درمان‌ها می‌توانند به نوع فوبیا، شدت و علائم آن بستگی داشته باشند. یک روان‌شناس می‌تواند در کاهش علائم شما کمک بزرگی کند.
۱. روان‌درمانی مبتنی بر شناخت – رفتاری (CBT)
CBT یا به عبارت کامل روان‌درمانی مبتنی بر شناخت – رفتاری (Cognitive Behavioral Therapy) یک روش درمانی روان‌شناختی است که در درمان اختلالات اضطرابی و رفتاری، از جمله فوبیا، استفاده می‌شود.
رویکردی اصلی در CBT بر تفکر و رفتار فرد تمرکز دارد. در طول جلسات CBT، تمرکز بر کاوش و تغییر الگوهای فکری تحت تأثیر فوبیا قرار می‌گیرد.
عواملی مانند افکار منفی، باورهای نامناسب و تمایل به اغتنام از مواقع ترسناک مورد بررسی قرار می‌گیرند.
در ادامه، استراتژی‌های تغییر رفتار، از جمله تمرینات تعریف عمده و تداوم تمرینات آرام‌سازی و تعریف عمده در موقعیت‌های ترسناک، نیز مورد تأکید قرار می‌گیرد.
CBT ممکن است شامل همه یا بخشی از موارد زیر باشد:
۱. آموزش درباره فوبیا و نحوه کنترل و تغییر آن.
۲. شناخت و تغییر افکار منفی و باورهای نامناسب مرتبط با ترس.
۳. آموزش و تمرین استراتژی‌های مدیریت استرس و آرامش، مانند تمرینات تنفس عمیق و تصویرسازی مثبت.
۴. تعامل با موقعیت‌های ترسناک تدریجی و مرحله به مرحله با استفاده از تکنیک‌های تحریکی کننده گام‌به‌گام.
CBT معمولاً توسط متخصصین درمان و روان‌شناسان ارائه می‌شود و ممکن است برنامه‌هایی در خانه برای تمرینات و نکات یادگیری خانه روی نیز توصیه شود.
مهم است که درمان فوبیا با CBT تحت نظر متخصص صورت گیرد و با توجه به تنوع هر شخص و شدت فوبیا، برنامه درمان متناسب با نیازهای شما تعیین شود.
۲. مواجهه درمانی
یکی از روش‌های درمانی است که به دو صورت انجام می‌شود:
- حساسیت‌زدایی سیستماتیک: این درمان شامل قرار دادن شما به صورت تدریجی در معرض برخی از محرک‌ها است. با گذشت زمان، روان‌شناسان کمک می‌کنند تا قسمتی از ترس‌هایتان را کاهش دهند و تسلط بیشتری به آنها داشته باشید.
- مواجهه درمانی در زندگی واقعی و در ذهن: در این روش، شما به صورت واقعی یا در خیال خود در معرض ترس‌هایتان قرار می‌گیرید. این روش به شما کمک می‌کند تا به مقابله با احساسات اضطراب و ترس، و همچنین درک و پردازش ترس‌هایتان بپردازید.
درمان فوبیا به صورت ترکیبی از درمان‌های دارویی و روان درمانی، به همراه در نظر گرفتن شدت و نوع فوبیای تجربه شده انجام می‌شود.
همکاری با یک روان‌شناس متخصص می‌تواند باعث پیشرفت بیشتر در کاهش علائم فوبیای شما شود.
۳. داروها
در بعضی موارد، داروها می‌توانند به رفع علائم فوبیای خاص کمک کنند. داروها معمولاً شامل دسته‌های مختلفی مانند داروهای ضد اضطراب یا داروهای افسردگی هستند.
اما باید توجه داشت که مصرف داروها فقط زمانی کارآمد است که توسط یک حرفه‌ای بهداشتی تجویز شود.
برای درمان فوبیا، بهتر است با مشاور درمانی یا پزشک خود مشورت کنید. آنها می‌توانند به شما درباره بهترین گزینه‌های درمانی برای شما توضیح دهند. انتخاب مداوم داروها ممکن است بسته به شدت علائم شما و شرایط شخصیتان متغیر باشد.
لازم است از متخصص درمانی بپرسید که در مورد عوارض جانبی و تداخلات دارویی با داروهای دیگر مطلع شوید. اطلاعات دقیق در مورد داروها به شما کمک می‌کند تا تصمیم درستی را در مورد درمان فوبیای خود بگیرید.
مهم است که قبل از مصرف هر دارویی، با پزشک خود درباره تمام جوانب و عوارض آن مشورت کنید و راهنمایی او را در این زمینه دریافت کنید. همچنین باید داروهایتان را به درمانگر یا پزشک اعلام کنید تا هرگونه تداخلات دارویی را بررسی کنند.
سخن پایانی
در نتیجه، فوبیای خاص یک نوع اختلال اضطرابی است که با ترس شدید و پایدار از یک شیء یا موقعیت خاص همراه است که بیشتر از خطر واقعی است.
هر نوع فوبیای خاص نام واژه‌ای خاص دارد که از کلمه “فوبیا” به معنای ترس گرفته شده است.
در این مقاله، نمونه‌های رایجی از انواع فوبیا خاص بیان شده است. اما لازم به ذکر است که این لیست قطعی نبوده و هنوز نمی‌توان به تمام موارد فوبیا خاص اشاره کرد، زیرا هر شخص می‌تواند ترس خاص و شخصی داشته باشد.
مقاله می‌تواند به مطالعه و فهم بهتر از این اختلال اضطرابی کمک کند و اطلاعات جامعی ارائه دهد.
اگر شما یا کسی که می‌شناسید با فوبیای روبه‌رو هستید، مهم است که با یک متخصص درمان یا روان‌شناس مشورت کنید. آنها می‌توانند شما را راهنمایی و به شما روش‌ها و استراتژی‌های مناسب برای مدیریت و کاهش فوبیا ارائه دهند.
