مصرف زیاد شیره تریاک در سال‌های اخیر باعث شده که تعداد زیادی از افراد دچار مسمومیت شدید یا اوردوز شوند؛ یعنی مقدار مواد آن‌قدر بالا می‌رود که بدن دیگر نمی‌تواند تحملش کند و ممکن است تنفس فرد قطع شود. در این شرایط فقط چند دقیقه فرصت هست تا جان او را نجات دهیم. در این مقاله از طلوعی دیگر، بهترین کلینیک ترک اعتیاد تهران با زبانی ساده توضیح می‌دهیم که پادزهر شیره تریاک چیست، چطور کار می‌کند، چه زمانی و چگونه باید از آن استفاده کرد و بعد از مصرف آن چه مراقبت‌هایی لازم است. هدف این است که خانواده‌ها و اطرافیان افراد در معرض خطر، اطلاعاتی کاربردی و نجات‌بخش داشته باشند تا اگر روزی با چنین موقعیتی روبه‌رو شدند، بتوانند درست و به‌موقع عمل کنند و جان عزیزی را نجات دهند.
علائم و نشانه‌های اوردوز شیره تریاک
اگر کسی بیش از حد شیره تریاک مصرف کرده باشد، ممکن است دچار اوردوز شود؛ یعنی بدنش دیگر نتواند با مقدار زیاد مواد مقابله کند و به مرحله خطرناک برسد. در این مواقع زمان بسیار مهم است. اگر هر کدام از این نشانه‌ها را دیدید، فوراً با اورژانس ۱۱۵ تماس بگیرید و اگر پادزهر (مثل نالوکسان) در دسترس بود، بلافاصله از آن استفاده کنید. نشانه‌هایی که باید خیلی جدی بگیرید شامل موارد زیر است:
- تنفس خیلی آرام یا سطحی: نفس‌کشیدن کند یا کم‌عمق شده، یا حتی ممکن است کاملاً نفس نکشد. ممکن است صداهایی مثل خِرخِر یا نفس‌تنگی از دهان یا بینی شنیده شود.
- بی‌حالی شدید یا بیهوشی: فرد ممکن است خیلی خواب‌آلود باشد، به صدا یا حتی درد واکنش نشان ندهد، یا کاملاً بیهوش و بی‌حرکت باشد. گاهی هم ممکن است به حالت کما برود (کما حالتی است که مغز دیگر پاسخ نمی‌دهد و فرد بیهوش است).
- مردمک‌های بسیار کوچک: مردمک چشم‌ها (نقطه سیاه وسط چشم) به طور غیرطبیعی کوچک و جمع‌شده می‌شود، مثل یک نقطه‌ریزی که به نور هم درست واکنش نمی‌دهد.
- رنگ غیرطبیعی پوست: ممکن است پوست صورت، لب‌ها یا ناخن‌ها پریده‌رنگ یا کبود شود. پوست بدن هم می‌تواند سرد و مرطوب (عرق کرده و سرد) باشد.
- نبض ضعیف یا نامنظم: ضربان قلب ممکن است خیلی ضعیف، کند یا نامنظم باشد. در موارد شدید، فشارخون پایین می‌آید و احتمال ایست قلبی (توقف قلب) وجود دارد.
پادزهر شیره تریاک چیست؟
وقتی کسی مقدار زیادی شیره تریاک مصرف کند، ممکن است تنفسش کند یا حتی قطع شود. در این شرایط دارویی به نام نالوکسان می‌تواند جان فرد را نجات دهد.
نالوکسان (Naloxone) پادزهری است که اثر شیره تریاک و سایر مواد مشابه (مثل مورفین و هروئین) را خنثی می‌کند. این دارو معمولاً ظرف ۲ تا ۳ دقیقه می‌تواند باعث برگشت تنفس شود.
نالوکسان (Naloxone) به چه شکل‌هایی وجود دارد؟
- آمپول تزریقی: که می‌توان داخل عضله یا رگ تزریق کرد.
- ویال آماده در سرنگ: یک سرنگ از قبل پرشده که کار را سریع‌تر می‌کند.
- اسپری بینی: که بدون نیاز به سوزن از راه بینی استفاده می‌شود و برای افراد غیرپزشک هم ساده است.
اثرات نالوکسان حدود ۲۰ تا ۹۰ دقیقه باقی می‌ماند. اما ازآنجایی‌که اثر شیره تریاک معمولاً طولانی‌تر است، ممکن است پس از مدتی دوباره علائم برگردند. برای همین، حتی اگر حال فرد بهتر شد، باید حداقل ۲ ساعت زیر نظر باشد تا اگر لازم بود، دوز بعدی نالوکسان به او داده شود.
نالوکسان چگونه عمل می‌کند؟
در مغز انسان گیرنده‌هایی وجود دارد که تریاک به آن‌ها می‌چسبد و باعث ایجاد اثرات مختلف از جمله کاهش تنفس می‌شود. نالوکسان جلوی این کار را می‌گیرد.
به زبان ساده، نالوکسان به‌جای تریاک روی گیرنده‌های مغز می‌نشیند و آن را بی‌اثر می‌کند. با این کار، تنفس فرد دوباره شروع می‌شود و اکسیژن به مغز و قلب می‌رسد. این روند بسیار حیاتی است، چون بدون اکسیژن، مغز در عرض چند دقیقه آسیب می‌بیند.
روش استفاده فوری از نالوکسان
اول ایمنی محیط را بررسی کنید؛ مطمئن شوید که خودتان و بیمار در خطر نیستید. با اورژانس (۱۱۵) تماس بگیرید.
ببینید آیا فرد پاسخ می‌دهد؟ با صدازدن یا کمی تکان‌دادن امتحان کنید. اگر پاسخ نداد و نفس نمی‌کشد یا نفسش خیلی کند است، وارد مرحله بعد شوید.
یک دوز نالوکسان بدهید:
· اگر آمپول دارید، ۰٫۴ تا ۰٫۸ میلی‌گرم در عضله تزریق کنید.
· اگر اسپری بینی دارید، یک پاف داخل بینی بزنید (معمولاً ۴ میلی‌گرم).
· اگر فرد هنوز نفس نمی‌کشد، می‌توانید تنفس مصنوعی یا ماساژ قلبی انجام دهید (اگر بلد هستید).
· اگر تا ۲ یا ۳ دقیقه بهتر نشد، دوز دوم نالوکسان را بدهید.
· وقتی حالش بهتر شد، او را به پهلو بخوابانید (وضعیت بهبودی) تا در صورت استفراغ، خفه نشود.
· کنار او بمانید تا اورژانس برسد.
جمع‌بندی
اوردوز شیره تریاک یک وضعیت اورژانسی خطرناک است که با نشانه‌هایی مثل کندشدن یا قطع تنفس، بیهوشی، مردمک‌های بسیار کوچک، رنگ‌پریدگی یا کبودی پوست و نبض ضعیف همراه است. در چنین شرایطی، دارویی به نام نالوکسان می‌تواند با خنثی‌کردن اثر تریاک، جان فرد را نجات دهد. نالوکسان به شکل آمپول، سرنگ آماده یا اسپری بینی قابل‌استفاده است و ظرف چند دقیقه می‌تواند تنفس را بازگرداند. بااین‌حال، به دلیل اینکه اثر آن کوتاه‌تر از مواد افیونی است، بیمار باید حداقل دو ساعت پس از تزریق تحت‌نظر بماند. استفاده صحیح و به‌موقع از نالوکسان و تماس فوری با اورژانس، کلید اصلی پیشگیری از مرگ ناشی از اوردوز است. آگاهی از علائم هشداردهنده و روش استفاده از پادزهر، می‌تواند به خانواده‌ها و اطرافیان کمک کند تا در لحظه‌ای بحرانی، تصمیم درست و نجات‌بخشی بگیرند. کلینیک ترک اعتیاد طلوعی دیگر با تیمی تخصصی و محیطی امن، خدمات درمان اعتیاد، سم‌زدایی و مشاوره روان‌شناسی را به‌صورت شبانه‌روزی ارائه می‌دهد. برای نجات خود یا عزیزانتان همین حالا با ما تماس بگیرید و اولین گام را به‌سوی زندگی بدون وابستگی بردارید.
سؤالات متداول
۱. پادزهر شیره تریاک از کجا قابل‌تهیه است؟
نالوکسان را می‌توان از طریق اورژانس یا برخی داروخانه‌ها با نسخه پزشک تهیه کرد. خانواده‌هایی که در معرض خطر هستند، می‌توانند با مراجعه به پزشک متخصص اعتیاد نسخه و آموزش لازم را بگیرند.
۲. آیا نالوکسان عوارض جانبی دارد؟
بله، ممکن است باعث علائمی شبیه به ترک ناگهانی مثل تهوع، لرز، اضطراب و استفراغ شود. این علائم معمولاً کوتاه‌مدت و قابل‌تحمل‌اند و در برابر نجات جان فرد اهمیت کمتری دارند.
۳. بعد از استفاده از پادزهر چه اقداماتی باید انجام داد؟
باید حتماً با اورژانس در تماس ماند؛ چون ممکن است دوز دوم دارو لازم باشد.
بعد از برگشت تنفس، بیمار باید حداقل دو ساعت در اورژانس زیر نظر باشد و از مصرف مجدد مواد جداً خودداری کند.
