این روزها در دنیای صنعتی که در آن زندگی می‌کنیم، استرس و اضطراب داشتن و استفاده از انواع داروی آرامبخش گویا برای افراد زیادی اجتناب ناپذیر بوده و جزء جدایی ناپذیر زندگی آنهاست.
انواع داروی آرامبخش می‌تواند به افراد کمک کند تا با شرایط استرس‌زا و اضطرابی که در زندگی روزمره با آنها مواجه هستند، بهتر مقابله کنند و از آرامش نسبی لذت ببرند.
این قرص‌ها اغلب توسط پزشکان به عنوان درمان کمکی برای مواردی مانند اضطراب، اختلالات خواب، تشنج‌ها و حتی اختلالات افسردگی تجویز می‌شوند.
داروهای آرامبخش یا ضد اضطراب، در واقع دسته‌ای از داروهایی هستند که برای کاهش اضطراب، ترس، نگرانی و تنش عصبی مصرف می‌شوند.
این داروها معمولاً برای درمان اختلالات اضطرابی مانند اختلال اضطراب عمومی، اختلال اضطراب اجتماعی، اختلال استرس پس از سانحه و اختلال وسواس فکری – عملی به کار می‌روند.
در مطلب قبل درباره اینکه داروی آرامبخش چیست؟ و موارد مصرف و عوارض آن صحبت کردیم. در ادامه این مطلب به انواع داروی آرامبخش و کاربردهای آن می‌پردازیم.
انواع داروی آرامبخش
داروهای آرامبخش به دسته‌ای از داروها گفته می‌شود که اثرات آرامش‌بخش و تسکین‌دهنده بر سیستم عصبی مرکزی دارند. این داروها برای درمان طیف وسیعی از اختلالات عصبی و روانی مانند اضطراب، استرس، بی‌خوابی، تشنج و اختلالات حرکتی استفاده می‌شوند.
داروهای آرام بخش با تغییر برخی ارتباطات عصبی در سیستم عصبی مرکزی به مغز نقش آرامبخشی را دارند. آنها با کاهش سرعت فعالیت مغز، بدن را آرام می‌کنند. افراد از این داروها و قرص آرامبخش اعصاب برای کمک به آرام شدن، احساس آرامش بیشتر و خواب بهتر استفاده می‌کنند.
داروهای آرامبخش و داروهای ضد استرس را به نوعی می‌توان دو دسته متفاوت از داروها دانست. داروهای آرامبخش به طور کلی برای کاهش تحریک و تسکین عصبی استفاده می‌شوند.
در حالی که داروهای ضد استرس برای کاهش علائم استرس و اضطراب مورد استفاده قرار می‌گیرند. در واقع، داروهای ضد استرس می‌توانند به عنوان یک زیرمجموعه از داروهای آرامبخش در نظر گرفته شوند.
بنابراین، تفاوت اصلی بین داروهای آرامبخش و داروهای ضد استرس در کاربرد آنهاست. داروهای آرامبخش برای کاهش تحریک و تسکین عصبی استفاده می‌شوند، در حالی که داروهای ضد استرس برای کاهش علائم استرس و اضطراب مورد استفاده قرار می‌گیرند.
داروهای آرامبخش یا داروهای ضد اضطراب از دسته‌های مختلفی تشکیل شده‌اند که هر یک ویژگی‌ها و اثرات خاص خود را دارند. داروهای آرامبخش متنوعی وجود دارد که به طور عمده بر اساس ترکیب شیمیایی و مکانیسم عمل آنها به دسته‌بندی می‌شوند.
البته بر اساس موارد دیگری مانند کاربردشان مثلاً برای اضطراب، بی‌خوابی و… نیز آنها را دسته بندی می‌کنند؛ انواع داروهای آرامبخش عبارت‌اند از:
– بنزودیازپین‌ها
رایج‌ترین نوع داروهای آرامبخش هستند که با اثر بر گیرنده‌های گابا (GABA) در مغز باعث کاهش تحریک‌پذیری می‌شوند و با کاهش تحریک‌پذیری نورون‌ها، اثرات آرامبخش و تسکین‌دهنده دارند.
بنزودیازپین‌ها برای درمان اضطراب، استرس، بی‌خوابی، تشنج و اختلالات خواب استفاده می‌شوند. بنزودیازپین‌ها معمولاً به صورت خوراکی مصرف می‌شوند و می‌توانند اثرات جانبی مانند خواب آلودگی، خستگی و کاهش توجه را داشته باشند.
داروهایی که در دسته بنزودیازپین‌ها قرار می‌گیرند، خود در سه گروه به شرح موارد زیر دسته بندی می‌شوند:
- داروهای کوتاه اثر
- داروهای متوسط الاثر
- داروهای بلند اثر
این دسته شامل داروهای مانند دیازپام، آلپرازولام، لارازپام و کلونازپام است. آرامبخش خوبی هستند و استفاده‌های شایع آنها شامل کنترل اضطراب، خواب آرام، تشنجات، بی‌خوابی و تشنجات می‌شود.
– ضدافسردگی‌ها (Antidepressants)
از دیگر انواع داروی آرامبخش، داروهای ضدافسردگی است، این دسته از داروها برای درمان اختلالات اضطرابی و افسردگی استفاده می‌شوند. آنتی‌دپرسانت‌ها معمولاً به صورت خوراکی مصرف می‌شوند و می‌توانند اثرات جانبی مانند خشکی دهان، تاری دید و تپش قلب را داشته باشند.
برخی از داروهای ضدافسردگی مانند مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs) و مهارکننده‌های بازجذب مجدد سروتونین و نوراپی‌نفرین (SNRIs) نیز می‌توانند اثرات آرامبخش و ضد اضطراب داشته باشند.
این داروها برای درمان اختلالات اضطرابی مانند اختلال اضطراب فراگیر (GAD) و اختلال اضطراب اجتماعی (SAD) استفاده می‌شوند.
– بتابلاکرها (Beta-Blockers) داروهای آرام کننده اعصاب
این دسته از داروها برای کاهش علائم فیزیولوژیکی اضطراب مانند تپش قلب، عرق کردن و لرزش استفاده می‌شوند. بتابلوکرها معمولاً به صورت خوراکی مصرف می‌شوند و می‌توانند اثرات جانبی مانند خستگی، سردرد و افزایش وزن را داشته باشند.
آنها با مسدود کردن اثرات اپی نفرین، محرکی که بدن به طور طبیعی تولید می‌کند، به کاهش ضربان قلب و فشار خون شما کمک می‌کند. بتا بلاکرها می‌توانند به کنترل لرزش، تعریق و سایر علائم فیزیکی اضطراب کمک کنند. زمانی که برای اضطراب استفاده می‌شوند، ممکن است برای کوتاه مدت تجویز شوند. چند مسدود کننده بتا عبارت‌اند از:
- Sectral (acebutolol)
- Tenormin (اتنولول)
- Inderal LA (پروپرانولول)
عوارض جانبی رایج آنها شامل از افزایش وزن، خستگی و سردی دست و پا بوده و در صورت ابتلا به آسم یا دیابت، مصرف بتابلاکرها توصیه نمی‌شود.
– باربیتورات‌ها (Barbiturates)
داروهای قدیمی‌تری هستند که اثرات آرامبخش و خواب‌آوری قوی‌تری نسبت به بنزودیازپین‌ها دارند. این داروها امروزه به ندرت استفاده می‌شوند زیرا خطر مسمومیت و اعتیاد بالایی دارند.
باربیتورات‌ها گروهی از داروهای آرامبخش هستند که با اثر بر گیرنده‌های گابا در مغز باعث کاهش تحریک‌پذیری می‌شوند. باربیتورات‌ها برای درمان اضطراب، بی‌خوابی و تشنج استفاده می‌شوند.
– خواب‌آورهای غیر بنزودیازپین (Non-benzodiazepine hypnotics)
داروهای جدیدی هستند که اثرات آرامبخش و خواب‌آوری مشابه بنزودیازپین‌ها دارند، اما خطر اعتیاد و وابستگی کمتری دارند. این داروها برای درمان بی‌خوابی استفاده می‌شوند.
– مهارکننده‌های بازجذب سروتونین (SSRIs)
این دسته شامل داروهایی مانند فلوکستین، سرترالین و پاروکستین است. این داروها برای درمان افسردگی، اضطراب و برخی اختلالات روانی دیگر مورد استفاده قرار می‌گیرند.
– مهارکننده‌های بازجذب نوراپی‌نفرین (SNRIs)
این دسته شامل داروهایی مانند ونلافاکسین و دولوکستین است. این داروها برای درمان افسردگی، اضطراب و برخی اختلالات روانی دیگر مورد استفاده قرار می‌گیرند.
– گیاهان دارویی (Herbal remedies)
یکی دیگر از انواع داروی آرامبخش گیاهان دارویی هستند. برخی از گیاهان دارویی مانند سنبل الطیب، گل ساعتی و بادرنجبویه نیز دارای اثرات آرامبخش و ضد اضطراب دارند.
– آنتی‌هیستامین‌ها
این دسته شامل داروهایی مانند هیدروکسی‌زین و دیفن‌هیدرامین است. این داروها برای درمان اضطراب و بی خوابی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
– آنتی‌پسیکوتیک‌ها
این دسته شامل داروهایی مانند کلوزاپین و ریسپریدون است. این داروها برای درمان اختلالات روانی مانند اسکیزوفرنی و بیماری‌های دیگر مورد استفاده قرار می‌گیرند.
انواع داروی آرامبخش از نظر کاربرد
همان‌طور که گفتیم انواع داروی آرامبخش باعث کاهش اضطراب، استرس و تحریک‌پذیری می‌شوند. این داروها می‌توانند به بهبود خواب و کاهش علائم فیزیکی ناشی از اضطراب و استرس مانند سردرد، تپش قلب و تعریق کمک کنند. داروهای آرامبخش را می‌توان به دو دسته اصلی تقسیم کرد:
- داروهای ضد اضطراب: این داروها برای درمان اختلالات اضطرابی مانند اختلال اضطراب فراگیر، اختلال اضطراب اجتماعی و اختلال پانیک استفاده می‌شوند.
- داروهای خواب‌آور: این داروها برای درمان بی‌خوابی استفاده می‌شوند.
۱. انواع داروهای ضد اضطراب
داروهای ضد اضطراب را می‌توان بر اساس مکانیسم اثر به دو دسته تقسیم کرد:
- داروهای بنزودیازپین: این داروها با افزایش اثرات انتقال‌دهنده عصبی GABA در مغز، باعث کاهش اضطراب می‌شوند. از جمله داروهای بنزودیازپین می‌توان به آلپرازولام (زاناکس)، کلونازپام (لونیتا)، دیازپام (والیوم) و لورازپام (اتانزپام) اشاره کرد.
- داروهای غیر بنزودیازپین: این داروها با مکانیسم‌های مختلفی مانند کاهش فعالیت سیستم عصبی سمپاتیک یا افزایش فعالیت سیستم عصبی پاراسمپاتیک، باعث کاهش اضطراب می‌شوند.
از جمله داروهای غیر بنزودیازپین می‌توان به بازدارنده‌های بازجذب سروتونین (SSRI)، بازدارنده‌های بازجذب نوراپی‌نفرین (SNRI)، مهارکننده‌های مونوآمین اکسیداز (MAOI) و گاباپنتین اشاره کرد.
۲. انواع داروهای خواب‌آور
از بین انواع داروی آرامبخش، داروهای خواب‌آور احتمالا یکی از شناخته شده‌ترین دارو در این حوزه است. به طور کلی داروهای خواب‌آور را می‌توان بر اساس سرعت اثر به دو دسته تقسیم کرد:
- داروهای سریع‌الاثر: این داروها مانند زولپیدم (امبین) و زولپیدم ER (آدوان) باعث خواب‌آلودگی سریع می‌شوند و برای درمان بی‌خوابی کوتاه‌مدت استفاده می‌شوند.
- داروهای کندالاثر: این داروها مانند فلورازپام (ریوالور) و دیازپام (والیوم) باعث خواب‌آلودگی تدریجی می‌شوند و برای درمان بی‌خوابی مزمن استفاده می‌شوند.
کاربرد داروهای آرامبخش
داروهای آرامبخش برای درمان طیف گسترده‌ای از اختلالات روانی و پزشکی از جمله موارد زیر استفاده می‌شوند:
- اضطراب (Anxiety) بنزودیازپین‌ها، باربیتورات‌ها و برخی از داروهای ضد افسردگی برای درمان اختلالات اضطرابی مانند اختلال اضطراب فراگیر، اختلال اضطراب اجتماعی و اختلال اضطراب منتشر استفاده می‌شوند.
- بی‌خوابی (Insomnia) بنزودیازپین‌ها، باربیتورات‌ها و برخی از داروهای ضد افسردگی برای درمان بی‌خوابی استفاده می‌شوند.
- تشنج (Seizures) بنزودیازپین‌ها، باربیتورات‌ها و برخی از داروهای ضد افسردگی برای درمان تشنج استفاده می‌شوند.
- سندرم ترک الکل (Alcohol withdrawal syndrome) بنزودیازپین‌ها برای درمان سندرم ترک الکل استفاده می‌شوند.
عوارض جانبی داروهای آرامبخش
داروهای آرامبخش می‌توانند عوارض جانبی مختلفی داشته باشند، از جمله:
- خواب‌آلودگی (Drowsiness)
- ضعف عضلانی (Muscle weakness)
- سردرد (Headache)
- سرگیجه (Dizziness)
- اختلالات حافظه (Memory impairment)
- افت فشار خون (Hypotension)
- واکنش‌های آلرژیک (Allergic reactions)
نکات مصرف داروهای آرامبخش
داروهای آرامبخش باید طبق دستور پزشک مصرف شوند. مصرف خودسرانه این داروها می‌تواند خطرناک باشد. در صورت مصرف داروهای آرامبخش، موارد زیر باید رعایت شود:
- از رانندگی و کار با ماشین‌آلات سنگین خودداری کنید.
- از مصرف الکل و سایر داروهای خواب‌آور خودداری کنید.
- اگر باردار یا شیرده هستید، قبل از مصرف این داروها با پزشک خود مشورت کنید.
داروهای آرامبخش می‌توانند به درمان طیف وسیعی از اختلالات عصبی و روانی کمک کنند. با این حال، مصرف این داروها باید طبق دستور پزشک انجام شود و از مصرف خودسرانه آنها باید اجتناب کرد.
