مضرات نیکوتین یا به طور کلی دخانیات، آنقدر زیاد و جدی است که این ماده اولین عامل قابل پیشگیری مرگ در سراسر دنیا محسوب می شود. همچنین بنابر تحقیقات، افرادی که سیگار می‌کشند به طور میانگین ده سال کمتر از افراد غیرسیگاری عمر می‌کنند.
مصرف نیکوتین به‌ویژه سیگار اگرچه نوعی اعتیاد است، اما از شیوع بسیار بالایی برخوردار است. مصرف نیکوتین فقط با سیگار نیست، تمام دخانیات حاوی این ماده سمی و کشنده هستند.
امروزه قلیان و پیپ که از دیگر روش‌های مصرف این مخدر هستند، نیز جایگاه خاصی در میان اقشار مختلف جامعه به‌ویژه جوانان و نوجوانان یافته‌اند. این ماده سریعا شما را نمی کشد، بلکه به آرامی به سمت مرگ می کشاند، آن هم مرگی دردناک.
در دو مطلب قبلی درباره اینکه نیکوتین چیست؟ و تاریخچه نیکوتین صحبت کردیم. در ادامه این مطلب برای آشنایی بیشتر با این ماده و مضرات نیکوتین با کلینیک ترک اعتیاد طلوعی دیگر همراه باشید.
تاریخچه نیکوتین در ایران و جهان
نیکوتین چیست؟
نیکوتین در واقع ماده اصلی ماده روانگردان در محصولات توتون و تنباکو است. این ماده یک داروی محرک است که انتقال پیام بین مغز و بدن را تسریع می کند.
مونوکسیدکربن (یک گاز سمی) نیز هنگام سوزاندن توتون و تنباکو آزاد می شوند، مانند دود سیگار. محصولاتی مانند سیگار، سیگار برگ، پیپ، توتون جویدنی و قلیان و برگ های خشک شده گیاه توتون حاوی نیکوتین هستند.
صرف نظر از اینکه نیکوتین چگونه جذب می شود، از آنجا که در تمام بدن به گردش در آمده و وارد جریان خون می شود، به مغز رفته و در آنجا از سد خونی-مغزی عبور می کند.
بعد از ورود به مغز نیز به گیرنده هایی متصل می شود که گیرنده های کولینرژیک نامیده می شوند. برای آشنایی بیشتر با نیکوتین به مقاله نیکوتین چیست؟ مراجعه کنید.
با مصرف نیکوتین چه اتفاقی می افتد؟
بعد از کشیدن (تدخین) دود تنباکو نیکوتین موجود در آن بلافاصله جذب شش ها شده، به سرعت وارد گردش خون مصرف کننده می شود و از طریق خون به مغز می رسد. تمامی این فرایند زیر ۱۵ ثانیه اتفاق می افتد. نیکوتین علاوه بر خون توسط زبان، بینی و جتی پوست هم جذب می شود.
نیکوتین همچنین می‌تواند از راه غشاء مخاط دهان مواقعی که این ماده به صورت جویدنی مصرف می‌شود، یا بینی وقتی که به شکل استنشاقی مصرف می‌شود و یا حتی از طریق پوست از راه برچسب‌های نیکوتینی جذب شود.
این ماه هم می‌تواند اثر محرک روی بدن داشته باشد و هم اثر کند کننده. بلافاصله بعد از ورود نیکوتین به مغز به دلیل افزایش ناگهانی قند خون، ضربان قلب، فشار خون و ریتم تنفس، بدن در حالت تحریک قرار می‌گیرد.
همچنین این ماده، به طور غیرمستقیم باعث آزاد سازی دوپامین در سلول‌های مغزی می‌شود که با ایجاد احساس رخوت و لذت رابطه دارد. این واکنش تقریباً در تمام مواد یکسان بوده و عامل اعتیادزایی مواد از جمله این مخدر نیز به همین اثر آنها برمی‌گردد.
همچنین در بعضی از افراد می‌توانند بسته به سطح برانگیختگی سیستم عصبی فرد مصرف کننده و همچنین میزان نیکوتین مصرف شده، تـأثیر کند کننده یا مخدر داشته باشد.
سمّیت نیکوتین
نیکوتین یک سم بسیار قوی است که به مقدار ۳۰ تا ۶۰ میلی‌گرم از آن می‌تواند یک انسان بزرگسال را از پا درآورد. زیاده روی در مصرف نیکوتین باعث ایجاد مسمویت و بیمار شدن فرد می شود. در حالی که دوز سمی کوکائین بالا یک گرم است.
دود سیگار از عوامل سرطان به شمار می‌آید و این در حالی است که ماده نیکوتین از سوی آژانس بین‌المللی پژوهش‌های سرطان (وابسته به سازمان جهانی بهداشت) (IARC) به عنوان ماده سرطان زا شناخته نمی‌شود.
نیکوتین در مقادیری که در محصولات جایگزین دخانیات (NRT) مانند سیگار الکتریکی پیدا می‌شود، می‌تواند نیاز به نیکوتین افراد مصرف کننده محصولات دخانی را در حالی تأمین کند که مواد سرطان‌زا (carcinogens) و سایر مواد سمی موجود در این محصولات را به حداقل برساند.
نیکوتین در مقادیر زیاد می‌تواند سمی بوده یا کشنده باشد و همین‌طور محصولات حاوی نیکوتین همواره بایستی دور از دسترس کودکان قرار گیرند.
نیکوتین در شکل دارویی آن نیز جایگزینی سالمتر برای نیکوتین موجود در تنباکو است. نیکوتین دارویی که به شکل انواع آدامس حاوی نیکوتین یا برچسب‌های نیکوتین دار در داروخانه‌ها وجود دارد.
از سوی «سازمان جهانی بهداشت»(WHO) از سال ۲۰۰۹ این دارو به عنوان داروهای ضرروی موجود در داروخانه‌ها شناخته می‌شود؛ از علائم مسمومیت با نیکوتین می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تشنج
- گیجی
- لرزش
- مرگ
- فشار خون بالا
- نارسایی تنفسی
- ضربان قلب نامنظم
- ضربان قلب سریع
- حالت تهوع و استفراغ
مضرات نیکوتین
نیکوتین باعث اختلال در پیام رسانی سیستم عصبی و در نهایت سرکوب آن می شود. همچنین این ماده خطرناک، باعث افزایش ضربان قلب و فشار خون می شود.
همچنین با اثر بر روی بصل النخاع، باعث تحریک سیستم تنفسی، نارسایی تنفسی و یا حتی مرگ می شود. از دیگر مضرات نیکوتین می توان به مشکلات دستگاه گوارش مانند یبوست و تضعیف سیستم ایمنی بدن اشاره کرد.
همانطور که در بالا گفتیم، نیکوتین بعد از ورود به مغز به گیرنده هایی وصل می شود که گیرنده های کولینرژیک نامیده می شوند. گیرنده های کولینرژیک در مغز و همچنین در مناطق دیگر مانند عضلات، قلب، غدد فوق کلیه و سایر اندام های حیاتی وجود دارند.
به طور معمول، این گیرنده ها توسط انتقال دهنده عصبی استیل کولین که در انتهای عصب مغز و اعصاب سیستم عصبی محیطی تولید می شود، فعال می شوند. اقدامات استیل کولین به حفظ تنفس سالم، عملکرد قلب، حرکت عضلات و عملکردهای شناختی مانند حافظه کمک می کند.
از آنجا که ساختار نیکوتین مشابه استیل کولین است، می تواند گیرنده های کولینرژیک را فعال کند. در حالی که بر خلاف استیل کولین، نیکوتین وارد مغز می شود و عملکرد طبیعی آن را مختل می کند.
سیگار کشیدن منظم منجر به تغییر در تعداد گیرنده های کولینرژیک و تغییر در حساسیت آنها به نیکوتین می شود. این موضوع می تواند باعث افزایش مقاومت مغز در برابر نیکوتین شود.
زمانی که این اتفاق می افتد، فرد مبتلا به استفاده منظم از نیکوتین نیاز دارد تا عملکرد طبیعی مغزش را حفظ کند. اگر سطح نیکوتین کم شود، ممکن است شخص علائم ناخوشایند ترک را تجربه کند.
در نتیجه این موضوع باعث “بالا بردن” سطح نیکوتین با سیگار کشیدن دوباره می شود. انجمن قلب آمریکا سیگار کشیدن را به دلیل خواص بسیار اعتیاد آور آن، یکی از سخت ترین اعتیادها برای ترک می دانند.
این ماده عوارض جانبی فراوانی را در بیشتر اندام‌ها و سیستم‌های بدن ایجاد می‌کند. به عنوان مثال، مضرات نیکوتین برای گردش خون عبارت‌اند از:
- بزرگ شدن آئورت.
- سلول‌های خونی تمایل به لخته شدن پیدا کرده و در نتیجه احتمال تشکیل لخته خون‌های خطرناک افزایش می‌یابد.
- تصلب شرایین یا آترواسکلروزیس (atherosclerosis) که بر اثر آن روی دیواره‌ی شریان‌ها پلاک تشکیل می‌شود.
مضرات نیکوتین و اثرات مخرب این ماده بر مغز، عبارت‌اند از:
- سرگیجه
- کابوس دیدن
- خواب نامنظم و مختل
- احتمال محدودیت جریان خون.
آثار زیر را هم می‌تواند بر سیستم دستگاه گوارش داشته باشد:
- اسهال
- زخم معده
- سوزش معده
- خشکی دهان
- سوء‌هاضمه
- حالت تهوع و استفراغ
بعد از مصرف نیکوتین، قلب هم ممکن است دچار عوارض زیر بشود:
- افزایش فشار خون
- افزایش خطر سکته
- تغییر در ضربان و ریتم قلب
- انقباض‌ها و بیماری‌های سرخ‌رگ‌های کرونری
اگر خانم‌های باردار نیکوتین مصرف کنند، کودک‌شان احتمالا دچار این مشکلات می‌شود:
- چاقی
- ناباروری
- دیابت نوع ۲
- فشار خون بالا
- مشکلات تنفسی
- مشکلات رفتاری
- مشکل در رشد مغز
سایر عوارض جانبی و مضرات نیکوتین عبارت‌اند از:
- ذات الریه
- درد مفصلی
- اسپاسم در ریه‌ها
- رعشه و درد عضلانی
- افزایش سطح انسولین و مقاومت در برابر انسولین، که باعث احتمال ابتلا به دیابت می‌شود.
نیکوتین و ریزش مو
همانطور که همگی می دانیم، مصرف سیگار می‌تواند احتمال ابتلا به ناراحتی‌های قلبی و سرطان را افزایش دهد. تحقیقات نشان می‌دهد این عادت می‌تواند باعث پیری و طاسی زودرس شود.
در واقع شما با سیگار کشیدن مقدار بسیار زیادی از مواد شیمیایی مضر را به بدنتان وارد می‌کنید که باعث می‌شود فولیکول موهای شما گرسنه مواد غذایی ضروری خود شوند که نتیجه آن ریزش مو است.
در نتیجه نیکوتین یکی از چندین علت ریزش مو در مردان جوان است. همچنین مواد سرطان‌زای موجود در تنباکو باعث کاهش سرعت رشد موها شده که نتیجه آن افزایش احتمال ابتلا به ریزش موقت مو است.
به علاوه، سیگار کشیدن می‌تواند روند پیری را سرعت بخشد که نتیجه آن افزایش احتمال ایجاد چین و چروک و ضعیف شدن پوست بدن شما و نیز ریزش احتمالی موی شماست.
