نورون یا سلول عصبی، از اجزای اصلی سازنده سیستم عصبی است که برای انتقال اطلاعات در سراسر بدن و مغز مسئولیت دارد. این سلول‌ها اطلاعات را از طریق حواس بدن دریافت کرده و با استفاده از انتقال سیگنال‌های الکتریکی، این اطلاعات را به سایر سلول‌های عصبی یا به عضلات و غده‌ها منتقل می‌کند.
ساختار نورون شامل سه بخش اصلی جسم سلولی، آکسون و دندریت است. بسته به تعداد دندریت‌ها و آکسون‌هایی که دارند، نورون‌ها به دو دسته دوقطبی و چندقطبی تقسیم می‌شوند.
در حقیقت ساختار پیچیده نورون، برای اجرای وظایف گوناگون در سیستم عصبی ضروری است. نورون‌ها با یکدیگر تعامل دارند و شبکه‌های پیچیده تشکیل می‌دهند که به صورت الگوهای الکتروشیمیایی بین نورون‌ها پالس عصبی منتقل می‌کنند.
در ادامه این مطلب برای آشنایی بیشتر با این سلول‌های عصبی بسیار مهم، نحوه عملکرد، ساختار، انواع و وظایف آنها با کلینیک تخصصی طلوعی دیگر همراه باشید.
نورون چیست؟
نورون عبارت است از سلول عصبی که واحد اصلی سیستم عصبی است. نورون‌ها کارکرد خاصی در بدن انسان دارند و به واسطه تولید و انتقال پیام‌های الکتروشیمیایی در مغز عمل می‌کنند. این فرایند به ارتباط بین نورون‌ها، تشخیص و پردازش اطلاعات کمک می‌کند.
ساختار پیچیده نورون، برای اجرای وظایف گوناگون در سیستم عصبی ضروری است. نورون‌ها با یکدیگر تعامل دارند و شبکه‌های پیچیده تشکیل می‌دهند که به صورت الگوهای الکتروشیمیایی بین نورون‌ها پالس عصبی منتقل می‌کنند.
آنها پیام‌های خود را از طریق انتقال سیگنال‌های الکتریکی و شیمیایی به نورون‌های دیگر یا به عضلات و غده‌ها منتقل می‌کنند. این انتقال پیام عصبی در محل سیناپس‌ها از طریق مواد شیمیایی صورت می‌گیرد.
در سیناپس‌های شیمیایی، پیام عصبی با آزاد شدن ناقلین عصبی در فضای سیناپس به نورون بعدی منتقل می‌شود. در سیناپس‌های الکتریکی نیز، پیام عصبی به صورت مستقیم از طریق جریان الکتریکی از یک نورون به نورون دیگر منتقل می‌شود.
هر نورون دارای یک جسم سلولی است که شامل هسته سلولی بوده که مسئولیت کنترل فعالیت‌های سلولی را دارد و سایر اجزای سلولی مانند میتوکندری که انرژی مورد نیاز برای فعالیت‌های سلولی را تولید می‌کند، را در خود جای می‌دهند.
همچنین، نورون‌ها دارای غشای سلولی هستند که مسئولیت حفظ تعادل بین داخل و خارج سلول را دارد. در مجموع باید گفت نورون‌ها با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند و به این ترتیب اطلاعات را در سراسر بدن منتقل می‌کنند. ساختار نورون‌ها به سه بخش اصلی تقسیم می‌شود:
- جسم سلولی (Cell Body)
جسم سلولی (پریکاریون یا سوما) به جسم سلولی نورون‌ها که حاوی هسته و بیشتر ارگانل‌ها است گفته می‌شود. این بخش مرکز کنترل نورون است و حاوی هسته، سیتوپلاسم و اندامک‌های سلولی است و به عنوان مرکز کنترل نورون عمل می‌کند.
اندازه اجسام سلولی گوناگون است (بین ۴ تا ۱۳۵ میکرون) و آنها به شکل‌های گرد، ستاره‌ای، هرمی و گاه گلابی دیده می‌شوند. جسم سلولی نورون‌ها معمولاً دارای هسته‌های درشت‌اند که درون آنها یک یا چند هستک وجود دارند.
دلیل درشت بودن هسته در نورون‌ها این است که این سلول‌ها تقسیم نمی‌شوند. نورون‌ها افزون بر اندامک‌های رایج سیتوپلاسمی مانند دستگاه گلژی و میتوکندری دارای ویژگی‌های دیگری نیز هستند؛ مانند وجود دانه‌های نیسل در جسم سلولی که دانه‌هایی بازوفیلیک هستند.
مقدار این ذرات در نورون‌های حرکتی بیش از نورون‌های حسی است. نوروفیلامان‌ها در جسم سلولی از اجزای اصلی اسکلت سلولی و مَسئول حَفظ شَکل سَلول به خصُوص آکسُون هستَند.
- دندریت‌ها (Dendrites)
این رشته‌های بلند و شاخه‌دار از جسم سلولی منشعب می‌شوند و پیام‌های عصبی را دریافت می‌کنند. دندریت‌ها نیز بخش‌هایی از نورون هستند که از جسم سلولی خارج می‌شوند و به سایر نورون‌ها متصل می‌شوند. آنها ساختارهای شاخه مانندی هستند که از جسم سلولی خارج شده و از طریق آنها اطلاعات ورودی به نورون منتقل می‌شوند.
آنها سیگنال‌هایی را از سایر نورون‌ها یا گیرنده‌های حسی دریافت می‌کنند و آنها را به سمت بدن سلولی منتقل می‌کنند. این دندریت‌ها نقش حیاتی در یکپارچه سازی اطلاعات دریافتی دارند.
- آکسون (Axon)
آکسون یکی دیگر از اجزای ضروری یک نورون است و این رشته بلند و نازک از جسم سلولی منشعب می‌شود و پیام‌های عصبی را به سایر نورون‌ها یا بافت‌های بدن منتقل می‌کند. در انتهای آکسون، ساختارهای کوچکی به نام سیناپس وجود دارند که پیام‌های عصبی را به نورون‌های دیگر منتقل می‌کنند.
این یک برآمدگی بلند و باریک است که تکانه‌های الکتریکی را از جسم سلولی دور کرده و آنها را به سایر نورون‌ها یا سلول‌های هدف منتقل می‌کند. آکسون توسط یک ماده چرب به نام غلاف میلین پوشانده شده است که به تسریع انتقال سیگنال کمک می‌کند.
در سطح میکروسکوپی، نورون‌ها دارای ویژگی‌های منحصر به فردی هستند که آنها را قادر می‌سازد سیگنال‌های الکتریکی را به طور مؤثر منتقل کنند.
آنها با شبکه گسترده‌ای از ساختارهای انشعاب به نام خارهای دندریتیک مشخص می‌شوند که باعث افزایش سطح برای اتصالات سیناپسی با سایر نورون‌ها می‌شود.
علاوه بر این، نورون‌ها ساختارهای ویژه‌ای به نام سیناپس در پایانه‌های خود دارند، جایی که از طریق انتقال‌دهنده‌های عصبی شیمیایی با سلول‌های همسایه ارتباط برقرار می‌کنند.
درک ساختار یک نورون بینشی را در مورد نحوه عملکرد آن به عنوان یک جزء ضروری در سیستم عصبی پیچیده ما فراهم می‌کند.
با دریافت، پردازش و انتقال سیگنال‌ها از طریق شبکه‌های پیچیده نورون‌های به هم پیوسته، مغز ما می‌تواند فرایندهای شناختی قابل توجهی را انجام دهد و عملکردهای مختلف بدن را کنترل کند.
انواع نورون‌ها
نورون‌ها از نظر شکل، اندازه و عملکرد به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند. برخی از انواع نورون‌ها عبارت‌اند از:
- نورون‌های حسی: این نورون‌ها پیام‌های حسی را از محیط دریافت می‌کنند.
- نورون‌های حرکتی: این نورون‌ها پیام‌های حرکتی را به ماهیچه‌ها و غدد ارسال می‌کنند.
- نورون‌های داخلی: این نورون‌ها در دستگاه عصبی مرکزی قرار دارند و در پردازش اطلاعات و کنترل اعمال بدن نقش دارند.
عملکرد نورون‌ها
نورون‌ها با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند و به این ترتیب اطلاعات را در سراسر بدن منتقل می‌کنند. این ارتباط از طریق سیناپس‌ها انجام می‌شود.
در یک سیناپس، پیام عصبی از آکسون یک نورون به دندریت نورون دیگر منتقل می‌شود. این انتقال توسط مواد شیمیایی به نام انتقال‌دهنده‌های عصبی انجام می‌شود.
انتقال‌دهنده‌های عصبی در انتهای آکسون آزاد می‌شوند و به گیرنده‌های موجود در دندریت نورون دیگر متصل می‌شوند. اتصال انتقال‌دهنده‌های عصبی به گیرنده‌ها باعث ایجاد یک پتانسیل عمل در نورون بعدی می‌شود.
پتانسیل عمل یک موج الکتریکی است که در طول آکسون حرکت می‌کند و باعث انتقال پیام عصبی به سایر نورون‌ها یا بافت‌های بدن می‌شود.
وظایف نورون‌ها
نورون‌ها نقش اساسی در عملکرد بدن دارند. آنها مسئول دریافت اطلاعات از محیط، پردازش اطلاعات و کنترل اعمال بدن هستند. در ادامه به برخی از وظایف نورون‌ها اشاره می‌شود:
- انتقال پیام‌های عصبی: نورون‌ها با استفاده از پتانسیل عمل، پیام‌های عصبی را در بدن منتقل می‌کنند. پتانسیل عمل یک موج الکتریکی است که در طول نورون حرکت می‌کند.
- پردازش اطلاعات: این سلول‌های عصبی با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند و اطلاعات را پردازش می‌کنند. این پردازش اطلاعات به بدن کمک می‌کند تا واکنش‌های مناسبی به محرک‌های محیطی نشان دهد.
- کنترل حرکات: نورون‌ها مسئول کنترل حرکات بدن هستند. آنها با ارسال پیام‌های عصبی به ماهیچه‌ها، باعث انقباض و انبساط آنها می‌شوند.
- دریافت اطلاعات حسی: آنها همچنین حسی اطلاعات حسی را از محیط اطراف دریافت می‌کنند. این اطلاعات می‌توانند شامل اطلاعات بینایی، شنوایی، لامسه، چشایی و بویایی باشند.
- ایجاد افکار و احساسات: نورون‌ها مسئول ایجاد افکار و احساسات هستند. آنها با پردازش اطلاعات حسی و سایر اطلاعات، باعث ایجاد افکار و احساسات می‌شوند.
شایع‌ترین اختلالات عصبی
نورون‌ها سلول‌های بسیار حساسی هستند. آسیب به نورون‌ها می‌تواند منجر به اختلالات عصبی شود. برخی از اختلالات عصبی شایع عبارتند از:
- آسیب مغزی: آسیب مغزی می‌تواند منجر به اختلال در عملکردهای شناختی، حرکتی و احساسی شود.
- سکته مغزی: سکته مغزی می‌تواند باعث آسیب به سلول‌های مغزی شود.
- آلزایمر: آلزایمر یک بیماری پیشرونده است که باعث تخریب سلول‌های مغزی می‌شود.
- پارکینسون: پارکینسون یک بیماری پیشرونده است که باعث اختلال در حرکت می‌شود.
- ام اس: ام اس یک بیماری خودایمنی است که باعث تخریب غلاف میلین می‌شود.
یک پاسخ
به مقاله ام کمک کرد ممنون و متشکر