تأثیر مواد اعتیادآور و از جمله تأثیر هروئین بر مغز انکارناپذیر است. به طور کلی مصرف مواد مخدر باعث تغییرات ناگهانی در خلق و خوی افراد شده، به طوری که بسیاری از این تغییرات از کنترل فرد خارج می‌شود. به همین دلیل وابستگی افراد به مواد مخدر زیاده بوده و جدایی از آن برایشان دو چندان سخت می‌شود.
هروئین یک ماده مخدر قوی است که در مغز انسان به مورفین تبدیل می‌شود. مورفین همان ماده آرام‌بخشی است که به برخی از بیماران تزریق می‌کنند. مورفین با تغییر درک انسان از درد، باعث ایجاد آرامش بیشتر می‌شود.
فرد بعد از مصرف این ماده احساس سرخوشی و لذت فراوانی می‌کند. البته این احساس لذت موقتی بوده و بعد از مدتی آسیب‌های شدیدی به مغز و سیستم عصبی می‌زند.
در مطالب قبلی با هروئین و تاریخچه آن در ایران و جهان آشنا شدیم و دیدیم که هروئین چه شکلی است؟ و به بررسی رابطه اختلالات تغذیه‌ای و مصرف هروئین و عوارض و علائم مصرف و ترک آن تأثیرات هروئین بر بدن پرداختیم.
در ادامه این مطلب برای آشنایی بیشتر با این ماده مخدر و این که ببینیم هروئین بر مغز چه تأثیراتی می‌گذارد، با کلینیک ترک اعتیاد طلوعی دیگر همراه باشید.
هروئین چیست؟ تاریخچه هروئین در ایران و جهان
مصرف هروئین و اختلالات تغذیه‌ای
اثرات و عوارض مصرف هروئین و تأثیر آن بر مغز
عوارض هروئین بر مغز
هروئین در دسته داروهایی به نام اُپیوئید که ضد درد هستند، قرار می‌گیرد. بسیاری از کسانی که دچار اعتیاد به هروئین شده‌اند، ابتدا از مصرف بیش از حد داروهای اپیوئیدی تجویزی شروع کرده‌اند و سپس به خاطر ایجاد اثرات مشابهی که هروئین دارد به این ماده اعتیاد پیدا کرده‌اند.
این ماده به هر شکلی که مصرف شود (اعم از تزریقی، استنشاقی و تدخینی) عوارض بسیار زیادی دارد و متأسفانه در طی دهه گذشته میزان مرگ و میر ناشی از سوء مصرف و اوردوز با هروئین بسیار زیاد شده است.
اولین و مهم‌ترین عوارض هروئین بر روی بدن، آسیب به مغز است. مصرف مدام هروئین ساختار مغز را تغییر داده و باعث ایجاد اختلالات جبران ناپذیر و عدم تعادل طولانی مدت در سیستم عصبی و هورمونی می‌شود.
مصرف مدام هروئین باعث می‌شود بدن به این ماده مخدر وابسته شده و اختلال مصرف تبدیل به یک بیماری مزمن مغزی می‌شود.
با پیشرفت اعتیاد به هروئین، بدن به حضور دائمی این ماده مخدر عادت کرده و نرسیدن مواد به مغز باعث بروز سریع و ناگهانی علائم محرومیت از مواد در فرد خواهد شد. در این صورت فرد برای رسیدن به لذت و سرخوشی، به مصرف دوباره هروئین روی می‌آورد.
هروئین سیگنال‌هایی که مغز برای مدیریت بدن ارسال می‌کند، را دچار اختلال کرده و عملکرد طبیعی بدن که بعضی از آنها سیستم عصبی خودکار بدن نیز هستند مانند ضربان قلب و تنفس را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
به عبارت دیگر اعتیاد به هروئین باعث بیماری عصبی دستگاه خودکار یا آسیب به این اعصاب خواهد شد. گیجی، ضربان قلب آهسته و نامنظم و کند شدن تنفس، از جمله علائم بیماری عصبی دستگاه خودکار است که همراه با خواب آلودگی اتفاق می‌افتد.
در نتیجه با مصرف بیش از حد هروئین احتمال از کار افتادن سیستم تنفسی، متوقف شدن تنفس در خواب و خفگی وجود دارد. با ضعیف شدن تنفس انتقال خون و اکسیژن به مغز کاهش یافته و ممکن است آسیب دائمی مغزی، کما و مرگ اتفاق بیفتد.
بنابراین، بی شک مصرف هروئین می‌تواند تأثیر قابل توجهی روی مغز و سیستم عصبی مرکزی داشته باشد. برخی از رایج‌ترین عوارض مصرف هروئین بر روی مغز عبارت‌اند از:
کاهش عملکرد ذهنی: مصرف هروئین می‌تواند عملکرد شناختی از جمله حافظه، توجه و تصمیم گیری را مختل کند.
تغییرات خلق و خو: مصرف هروئین می‌تواند باعث تغییراتی در خلق و خوی شود، از جمله احساس شادی، سرخوشی و آرامش و همچنین احساس اضطراب، افسردگی و تحریک پذیری.
کاهش انگیزه: مصرف هروئین همچنین می‌تواند انگیزه را کاهش داده و توانایی فرد برای تجربه لذت را کاهش دهد و منجر به احساس کسالت، بی‌علاقگی و دل‌زدگی شود.
کاهش تنفس: هروئین می‌تواند تنفس را کند، کند که می‌تواند منجر به افسردگی تنفسی، آسیب مغزی و یا حتی مرگ شود.
مصرف طولانی مدت هروئین همچنین می‌تواند تغییرات دائمی در مغز ایجاد کند، از جمله تغییرات ساختاری، تغییرات در شیمی مغز و کاهش عملکرد مغز. این تغییرات می‌تواند منجر به طیف وسیعی از مشکلات روانی و رفتاری از جمله افسردگی، اضطراب و اختلالات شخصیتی شود.
تأثیر هروئین بر مغز
مصرف هروئین بر مغز افراد مصرف کننده، عارضه‌های کوتاه مدت یا بلند مدتی را در سیستم عصبی مرکزی برجای می‌گذارد.
مؤسسه ملی سوء مصرف مواد مخدر بیان می‌کند، “مصرف مکرر هروٸین باعث ایجاد تغییر در ساختار فیزیکی و فیزیولوژی مغز شده و همچنین موجب عدم تعادل طولانی مدت در سیستم‌های عصبی و هورمونی می‌شود که جبران ناپذیر است.”
اگرچه این تغییرات به مرور زمان و به تدریج اتفاق می‌افتد، اما تأثیرات روان‌شناختی اولیه هروئین بر روی مغز شامل اختلال در تصمیم گیری و پاسخ همراه با استرس و عدم توانایی در تنظیم رفتارهای بدنی است.
در حقیقت زمانی که درد دارید، مغز شما مواد شیمیایی طبیعی ضد درد تولید می‌کند تا به شما در رفع ناراحتی و درد کمک کند. از طرف دیگر این ماده در فردی که به سمت هروئین می‌رود، مانند یک نسخه بسیار قوی از مواد شیمیایی طبیعی ضد درد در مغز شما عمل می‌کند.
ماده هروئین وارد بدن شده و خود را به گیرنده‌های مغز متصل می‌کند. به دلیل قدرت بالای هروئین، این ماده دوپامین و سایر انتقال‌دهنده‌های عصبی را آزاد می‌کند که به شما کمک می‌کند احساس آرامش، شادی و عاری از درد کنید.
هرچه مغز بیشتر با مواد افیونی مصنوعی روبه‌رو شود، احتمال تولید مواد افیونی طبیعی کمتر است و اینجاست که فرد به شدت به این ماده مخدر وابسته می‌شود.
در زمان کوتاهی بعد از مصرف هروئین، این ماده از سدهای خونی، مغزی عبور کرده و در مغز به سرعت به مرفین تبدیل می‌شود. بعد به گیرنده‌هایی که مسئول کنترل درد هستند، می‌چسبد و نواحی خاصی در مغز که مسئول ایجاد احساسات خوشایند هستند را فعال می‌کند.
مهم‌ترین دلیل اعتیادآور آور بودن هروئین این است که به سرعت وارد مغز شده و جایگزین اپیوئیدهای طبیعی مغز می‌شود و به این ترتیب مصرف مکرر آن باعث شکل‌گیری وابستگی جسمانی به حضور مداوم این ماده می‌گردد.
زمانی که وابستگی جسمانی به هروئین شکل می‌گیرد، بدن با حضور دائمی مواد انطباق یافته و نرسیدن مواد به مغز باعث بروز سریع و ناگهانی علائم محرومیت از مواد در فرد می‌شود.
نحوه تأثیر هروئین بر مغز و سیستم عصبی
سیستم عصبی، در واقع شبکه‌ای از اعصاب و سلول‌ها است که مسئولیت نقل و انتقال پیام از مغز به نخاع و بقیه قسمت‌های بدن را بر عهده دارد. سیستم عصبی مرکزی شامل مغز و نخاع است.
در زمان پرداختن به نحوه تأثیر هروئین بر مغز و سیستم عصبی، دو نکته مهم وجود دارد. نکته اول، اثرات فوری که هروئین بر روی مغز می‌گذارد و سپس تأثیر طولانی مدت این مخدر بر مغز و سیستم عصبی مصرف کننده است.
از نواحی مهم مغز که تحت تأثیر هروئین قرار می‌گیرند، به مسیرهای پاداش یا لذت مربوط بوده و شامل قشر پیش پیشانی و هسته اکومبنس می‌شوند.
این بخش‌ها برای گرفتن جوایز طبیعی مانند لذتی که از خوردن یک وعده غذایی و یا داشتن رابطه جنسی ایجاد می‌شود، مهم هستند. بنابراین زمانی که تصمیم داشته باشید فعالیت‌های لذت بخشی مانند غذا خوردن را انجام دهید، میزان دوپامین شما افزایش می‌یابد.
به این ترتیب با مصرف هروئین، میزان دوپامین به طور قابل توجهی افزایش یافته و تقویت می‌شود و همچنین مسیر پاداش مغز شما را تغییر می‌دهد.
در واقع مقدار دوپامینی که با مصرف هروئین به بدن وارد می‌شود، خیلی بیشتر از چیزی است که به طور طبیعی تولید می‌شود. برآورد شده که ممکن است بدن میزان دوپامینی که با مصرف هروئین دریافت کند، تقریباً ده برابر مقدار طبیعی تولید شده توسط بدن باشد که در شرایطی مانند لذت بردن یا تسکین درد تولید می‌کند.
این ناهنجاری به این معنی است که افزایش احساسات نسبت به آنچه در زمان اتصال اندورفین طبیعی بدن به گیرنده‌های مواد افیونی ممکن است تجربه کنید، افزایش خواهد یافت.
در صورتی که سیستم عصبی فرد به طور مداوم در معرض مواد مخدر و افزایش میزان دوپامین قرار بگیرد، باعث ایجاد تحمل نسبت به هروئین شده و ایجاد تحمل به این معنی است که آستانه درد شما کاهش می‌یابد و حساسیت شما نسبت به درد بیشتر خواهد شد. برخی از این عوارض حتی ممکن است با اولین بار مصرف شروع به خودنمایی کند.
بعد از شروع مصرف هروئین، مسیرهایی که نشان دهنده درد هستند بیش از حد فعال شده و این ماده این‌گونه با ایجاد این احساس که برای هنجار بودن به مصرف هروئین نیاز دارید، بر سیستم عصبی شما تأثیر خواهد گذاشت.
یکی دیگر از روش‌هایی که هروئین بر سیستم عصبی تأثیر می‌گذارد، این واقعیت است که باعث کاهش فعالیت آن می‌شود. در واقع به این معنی که باعث کند شدن عملکردهای حیاتی مغز و کل سیستم عصبی، از جمله تنفس می‌شود.
این امر همچنین باعث ایجاد نامنظمی در ضربان قلب شده و درجه حرارت و فشار خون بدن را کاهش می‌دهد. به همین علت افراد سعی می‌کنند به مصرف بیش از حد هروئین روی آورند.
اثر کوتاه مدت مصرف هروئین بر مغز
از مهم‌ترین اثر کوتاه مدت هروئین بر مغز می‌توان به کاهش اشتها اشاره کرد که این امر از سمت مغز فرمان داده می‌شود. دومین تأثیر هروئین بر مغز چیزی نیست جز اختلالات خلقی و روانی که فرد را دچار افسردگی شدید خواهد کرد.
اثر طولانی مدت مصرف هروئین بر مغز
زمانی که فرد در دراز مدت این ماده مخدر را مصرف می‌کند، دوز مصرفی او نیز مدام بالاتر می‌رود که این موضوع تأثیرات ویران‌کننده‌ای را به دنبال دارد.
تأثیرات مصرف طولانی مدت آن بر دو ناحیه اصلی مغز همچون، قشر پیش پیشانی و لوب گیجگاهی داخلی می‌باشد که این مناطق وظیفه کنترل حافظه، تصمیم گیری و تفکر پیچیده را بر عهده دارند و به مرور زمان، فرد دچار مشکلاتی در تفکر منطقی، حافظه، کنترل تکانه‌ها و قضاوت می‌شود.
از دیگر تأثیر هروئین بر مغز در دوره طولانی مصرف، می‌توان به عدم داشتن تمرکز کافی و کوچک شدن مغز و درنهایت سکته مغزی نیز اشاره کرد.
بازنویسی مدار مغز
آسیب به تفکر، تصمیم گیری و رفتار تنها برخی از اثرات مخرب مخدر هروئین به صورت کوتاه مدت هستند. یکی از آثار استفاده مداوم از هروئین، افزایش تعداد گیرنده‌های مغزی است. چرا که با افزایش مصرف مغز باید توانایی دریافت اثرات آن را از طریق گیرنده‌ها داشته باشد، به همین دلیل هر روز به تعداد گیرنده‌های مغزی اضافه خواهد شد.
به صورتی که حتی بعد از ترک نیز تغییری روی این گیرنده‌های اضافی که در مغز ایجاد شده است، به وجود نمی‌آید. همان‌طور که مغز برای کنترل هجوم بی پایان (و همیشه در حال افزایش) هروئین تلاش می‌کند، تولید دوپامین نیز دچار مشکل می‌شود.
همان‌طور که گفتیم، دوپامین یک انتقال دهنده عصبی است که به طور معمول به عنوان پاسخی به تجارب لذت و پاداش آزاد می‌شود و مغز را برای جستجوی دوباره این تجربیات آماده می‌کند.
مانند اندورفین، تولید دوپامین نیز توسط هروئین جایگزین می‌شود، زیرا هیچ چیز در طبیعت قابل مقایسه با هروئین نیست. هروئین توانایی مغز در تولید دوپامین خود را از بین برده و در عوض نحوه درک لذت و رضایت از مصرف هروئین را جایگزین می‌کند.
تأثیر هروئین بر مغز و ایجاد عدم تعادل در مغز
نکته قابل توجه درباره مصرف هروئین این است که بسیاری از پیامدها همچون به هم خوردن تعادل هورمونی و عصبی دیگر قابل بازگشت نبوده و حتی شاید نتوان در صورت ترک نیز، آنها را بازسازی نمود.
تأثیراتی که هروئین بر روی سیستم عصبی می‌گذارد، باعث تغییر در ساختار مغز خواهد شد. از این رو، عملکرد این سیستم ضعیف شده و حفظ تعادل بدن برایش مشکل‌تر خواهد بود.
علاوه بر این، اختلالان ژنتیکی، بیماری پارکینسون، عفونت، سکته و تشنج از دیگر عوارض و تأثیر مصرف هروئین بر روی مغز محسوب می‌شوند.
اختلال در میل و غریزه جنسی
در اثر مصرف هروئین اختلالاتی در گیرنده‌های حسی مغز به وجود می‌آید که میل جنسی و تحریک پذیری نیز دچار اختلال خواهد شد. این ماده باعث می‌شود که هورمون جنسی بسیار کمتر از قبل ترشح شده و به دنبال آن افسردگی، خستگی، پوکی استخوان و کاهش توده‌های عضلانی خود را نشان دهند.
گذشته از آن، نارسائی غدد جنسی و بیضه در مردان و همچنین بروز مشکلاتی در تخمدان زنان، از دیگر عوارض مصرف هروئین است.
به طور معمول، افرادی که این ماده را به شیوه‌های گوناگون مصرف می‌کنند، میل جنسی خاموشی داشته و علاقه‌ای به رابطه ندارند. به طوری که سرد مزاجی در مردان و زنان از نمودهای بارز آن خواهد بود. حتی در مواردی قطع کردن مصرف نیز با مشکلاتی همراه خواهد بود.
تأثیر هروئین و ایجاد آلزایمر و اختلالات شناختی
از دیگر تأثیر هروئین بر مغز که بسیار هم نگران کننده است، انباشتگی یک سری پروتئین‌های مضر در این ناحیه است. همچنین، فردی که این ماده را برای طولانی مدت مصرف کرده و به آن اعتیاد دارد، دچار التهاب مغزی خواهد شد.
اصلی‌ترین پیامد این امر ایجاد تغییرات خاصی در مغز خواهد بود که شبیه به تغییرات ساختاری آلزایمر است. به علاوه، از دیگر نتایج مصرف هروئین می‌توان به زوال ذهن و عقل، احساس سردرگمی، عصبانیت، کم شدن حافظه، پارانویا و افسردگی اشاره کرد.
کاهش اکسیژن‌رسانی به مغز و تغییرات هیجانی و جسمی
به هر شکلی که هروئین را مصرف کنید، احتمال برخی از ناهنجاری‌های مغزی، آسیب به سلول‌های آن و تغییرات در شیمی مغز را بالا می‌برد و از آن مهم‌تر، اکسیژن را سرکوب کرده و باعث کاهش انتقال اکسیژن به بدن می‌شود.
متأسفانه، این عوارض مصرف هروئین باعث می‌شود که به واسطه حجم بالای دوپامین انتقال دهنده ظریف عصبی مغز به خوبی عمل نکرده و حالاتی همچون شیدایی، پرخاشگری، اضطراب، استرس و عدم کنترل به سراغ شخص بیاید؛ نکته دیگر تعریق شدید در بدن است، حتی این تغییر ساختار عروقی یا عروق خوانی احتمال سکته مغزی را بالا می‌برد.
تأثیر هروئین بر ماده سفید و خاکستری مغز
بمباران مداوم مغز توسط یک مخدر مخرب و قدرتمند نه تنها اعتیاد شدید ایجاد می‌کند، بلکه بر روی گیرنده‌های مغز اثر گذاشته و ساختار مغز را تغییر می‌دهد که به نوبه خود بر سیستم عصبی و هورمونی آن نیز تأثیر خواهد گذاشت. این تغییرات به راحتی قابل بازگشت نیستند.
دانشمندان می‌گویند که قرار گرفتن در معرض مواد مخدر اعتیادآور با اختلال در ماده سفید مغز همراه است. ماده سفید “متروی مغز” نام دارد و مناطق مختلف آن را به یکدیگر متصل می‌کند. به این ترتیب، اجازه می‌دهد سیگنال‌های شیمیایی و الکتریکی تقریباً به صورت فوری منتقل شوند.
به همین ترتیب، ماده خاکستری در مناطقی از مغز که حرکت عضلات، بینایی، شنوایی، احساسات، گفتار، تصمیم گیری و رفتار را کنترل می‌کند، نیز تحت تأثیر استفاده از هروئین قرار می‌گیرد.
همچنین تحقیقات منتشر شده در مجله Drug and Alcohol Dependence نشان می‌دهد که قرار گرفتن در معرض هروئین منجر به کاهش تراکم ماده خاکستری در قشر پیشانی خواهد شد.
وقتی نواحی سفید و خاکستری مغز در معرض هروئین قرار بگیرند، هروئین در واقع محتویات آن مناطق را از بین می‌برد. این اتفاق باعث می‌شود ساختار و فیزیولوژی مغز تغییر کرده و اختلالاتی طولانی مدت در سیستم‌های عصبی و هورمونی به وجود آید که به راحتی قابل رفع نیستند.
