احتمالاً شما هم افرادی را در واقعیت یا در فیلمها دیدهاید که فردی بر اثر مصرف زیاد الکل، تعادل در حرکات و دست و پاهایش ندارد و به اصطلاح تلوتلو خوران راه میرود؛ این در واقع همان تاثیر اتانول بر مخچه است.
مخچه مرکز هماهنگی حرکتی سیستم عصبی مرکزی (CNS) است و همچنین در پردازش شناختی و تمایز حسی نقش دارد. به خوبی ثابت شده که سوء مصرف الکل باعث اختلال در عملکرد مخچه میشود. آسیب دائمی مخچه اغلب در افراد الکلی مشاهده میشود و این آسیبها حتی با پرهیز از الکل نیز ادامه مییابد.
قرار گرفتن در معرض الکل بیش از حد منجر به آتاکسی مخچه و تغییر در حرکات دست، سرعت در هنگام ضربه زدن به هدف، اختلال در ثبات و تعادل وضعیتی و کاهش آهستهتر نوار چسب پا میشود. علاوه بر این، مخچه در حال رشد به ویژه در برابر اثرات سمی الکل آسیب پذیر است.
کودکان مبتلا به اختلال طیف الکل جنینی (FASD) علائم بسیاری را نشان میدهند که به طور خاص با نقص مخچه مرتبط است. کودکان و نوجوانان با سابقه قرار گرفتن در معرض الکل قبل از تولد، کاهش حجم مخچه و کاهش اندازه ورمیس را نشان میدهند.
در مطالب قبلی درباره اینکه نوشیدنی الکلی چیست؟ تاریخچه الکل در ایران و جهان، علائم ترک، روش ترک، عوارض مصرف الکل و… صحبت کردیم. در ادامه این مطلب برای آشنایی بیشتر با تأثیرات الکل و اینکه ببینیم تاثیر اتانول بر مخچه چیست؟ با کلینیک ترک اعتیاد طلوعی دیگر همراه باشید.
- نوشیدنی الکلی چیست؟
- تاریخچه الکل در ایران و جهان
- علائم ترک الکل چیست؟
- روش ترک الکل
- عوارض مصرف الکل
- الکلیسم چیست؟
- علائم اعتیاد به الکل یا الکلیسم چیست؟
- ترک الکل چند روز طول میکشد؟
- ترک الکل با ایمپلنت نالتروکسان
مخچه چیست؟
مُخچه یا به انگلیسی Cerebellum عریضترین قسمت پسمغز بوده که در حفرهٔ جمجمهای عقبی (posterior cranial fossa) قرار دارد. مخچه مسئول هماهنگ کردن حرکات ارادی بدن است.
مخچه بخشی از مغز است که در پس سر قرار گرفته و شامل دو نیم کره است که با تودهای به نام کرمینه (ورمیس) به هم وصل میشوند. مخچه در حفظ تعادل بدن و هماهنگی حرکات و سخن گفتن نقش مهمی دارد. این قسمت از مغز دارای دو بخش سفید و خاکستری است. بخش خاکستری مخچه در بیرون و بخش سفید آن، در درون آن قرار دارد.
مخچه در زیر مخ قرار داشته و به وسیله سه پایک با ساقه مغز مرتبط میشود. پایکهای فوقانی مخچه را به مغز میانی پیوند میدهند. پایکهای میانی مخچه را به پل مغزی متصل میکنند و پایکهای زیرین مخچه را به بصلالنخاع پیوند میدهند؛ از نظر تکاملی مخچه به ۳ بخش تقسیم میشود:
مخچه باستانی: این بخش شامل ساختارهای مرکزیتر بوده و مسئول تعادل است.
مخچه دیرین: این بخش شامل لوب قدامی مخچه و هستههای کروی و لختهای بوده و مسئول حس عمقی ناآگاهانه است و با مجراهای نخاعی – مخچهای (اسپاینوسربلار) پیشین و پسین که مربوط به حس عمقی ناآگاهانه اندام تحتانی است و کونئوسربلار که مربوط به حس عمقی ناآگاهانه اندام فوقانی بوده، مرتبط است.
مخچه نو: شامل لوب خلفی نیم کرههای مخچه و هستهٔ دندانهای بوده که مسئول کنترل حرکات ظریف (با انقباض عضلات دیستال اندامها) است. به همین دلیل به واسطهٔ مسیر پونتوسربلار با قشر مغز در ارتباط است.
تاثیر اتانول بر مخچه
تاثیر اتانول بر مخچه بر هیچکس پوشیده نیست و همه میدانند که سوء مصرف الکل باعث اختلال عملکرد مخچه شده و آتاکسی مخچه یک ویژگی رایج در افراد الکلی است.
قرار گرفتن در معرض الکل در طول رشد نیز بر مخچه تأثیر میگذارد. کودکان مبتلا به اختلال طیف الکل جنینی (FASD) علائم بسیاری را نشان میدهند که به طور خاص با نقص مخچه مرتبط است. با این حال، مکانیسم سلولی و مولکولی آن نامشخص است.
تغییر در انتقال عصبی وابسته به گیرنده گاباآ یک مکانیسم بالقوه برای اختلال عملکرد مخچه ناشی از اتانول است. پیشرفتهای اخیر نشان میدهد که افزایشهای ناشی از اتانول در آزادسازی GABA نه تنها در سلولهای پورکنژ (PCs)، بلکه در بین نورونهای لایه مولکولی و سلولهای گرانول نیز وجود دارد.
نشان داده شده است که اتانول رویدادهای مولکولی را در محل سیناپسی فیبر خزه – سلول گرانول – سلول گلژی (MGG) و محل سیناپسی فیبرهای موازی سلول گرانول – PCs (GPP) مختل میکند که ممکن است مسئول آتاکسی مخچه ناشی از اتانول باشد.
افزایش سن و اتانول ممکن است بر شبکه آندوپلاسمی صاف (SER) دندریتهای سلولهای مغزی تأثیر بگذارد و باعث رگرسیون دندریتی شود. خروج اتانول باعث آسیب به میتوکندری شده و تغییرات نابجای ژن در مخچه میشود.
تعامل بین این رویدادها ممکن است باعث انحطاط عصبی شده و در نتیجه به نقص حرکتی کمک کند. اتانول پروتئین کیناز فعال شده با RNA دو رشتهای (dsRNA) را فعال میکند و فعال سازی PKR باعث التهاب عصبی و سمیت عصبی ناشی از اتانول در مخچه در حال توسعه میشود.
اتانول توسعه مدار مخچه را به دنبال از دست دادن رایانههای شخصی تغییر میدهد که میتواند باعث تغییراتی در ساختار و عملکرد سایر مناطق مغز شود که ورودیهای مخچه را دریافت میکنند.
در نهایت، کولین، یک ماده مغذی ضروری برای محافظت بالقوه آن در برابر آسیبهای مخچه ناشی از اتانول ارزیابی میشود. نشان داده شده است که کولین در صورت مصرف قبل از قرار گرفتن در معرض اتانول، اختلال عملکرد مخچه ناشی از اتانول را بهبود میبخشد.
تأثیر الکل بر مخچه
همانطور که گفتیم مخچه حرکت ماهیچههای بدن را هماهنگ میکند. به زبان ساده، مخچه با اثرگذاری بر سیگنالهای حرکتی ماهیچهها، دقیق و بینقص بودن حرکات را کنترل کرده و مانع لرزش اعضاء یا ناشیانه بودن و بروز اشتباه در حرکات میشود.
اعتیاد به الکل باعث کوچک شدن حجم مخچه شده و اگر شخص سیگاری هم باشد، این اعتیاد باعث سرعت بخشیدن به روند کوچک شدن مخچه میشود. معمولاً این اتفاق در سن حدود ۵۰ سالگی و بالاتر رخ میدهد.
در این حالت، از حجم عضلات کاسته شده، حرکات کند میشود و تعادل مختل میگردد. پیری و سوء مصرف الکل هر دو اثرات مضری بر عملکردهای حرکتی مخچه مانند تعادل، ثبات وضعیتی و حرکت ظریف دارند. اثرات پیری ممکن است تاثیر اتانول بر مخچه را افزایش دهد.
با تأثیر الکل بر این بخش، حرکات ماهیچهای ناهماهنگ شده و علاوه بر هماهنگی حرکات ارادی، مخچه هماهنگی حرکات ظریف مورد نیاز برای حفظ تعادل را نیز به عهده دارد که با رسیدن الکل به آن، شخص تعادل خود را به راحتی از دست میدهد. تلو تلو خوردن آدم مست به همین علت است.
آسیبهای مخچه ناشی از اتانول حتی پس از پرهیز کامل از نوشیدن باقی میماند. در واقع، نشان داده است که خروج اتانول باعث تحریک انواع آسیب عصبی و میتوکندری به مخچه میشود.